Chuyển đổi sang giao thông xanh: “Xây nhà từ nóc”?

“Xây nhà từ nóc”?

Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và nhiều địa phương đang gấp rút nghiên cứu lộ trình cấm xe máy động cơ xăng, hạn chế ô tô chạy xăng dầu tại khu vực trung tâm. Song song, Chính phủ đã ban hành hàng loạt chính sách ưu đãi thuế, phí nhằm khuyến khích người dân chuyển sang xe điện. Tuy nhiên, nghịch lý là sau hơn hai năm triển khai chủ trương, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia cho trạm sạc điện vẫn chưa ra đời.

Theo ông Lê Ngọc Đức, Phó chủ tịch Tập đoàn Thành Công, chính sách thuế, phí ưu đãi cho ô tô điện được Quốc hội và Chính phủ thông qua từ năm 2022. Lệ phí trước bạ với ô tô điện bằng 0, thuế tiêu thụ đặc biệt giảm sâu đến hết 2027. Nhiều tỉnh, thành đang bàn lộ trình “vùng phát thải thấp” (LEZ), tiến tới hạn chế xe động cơ đốt trong. Tuy nhiên, nền tảng quan trọng nhất để hỗ trợ xe điện là hệ thống hạ tầng sạc, lại đang trong tình trạng “mỗi nơi một kiểu”.
Bộ Khoa hoạc và Công nghệ đã hoàn thiện dự thảo quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) cho trụ sạc từ lâu nhưng đến nay vẫn chưa ban hành chính thức. Điều này đồng nghĩa với việc các doanh nghiệp đầu tư trạm sạc chỉ có thể dựa vào một số tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) tham chiếu từ IEC về thiết bị sạc, đầu nối và lắp đặt điện. Nhưng TCVN chỉ mang tính “tự nguyện”, không thể thay thế QCVN, vốn là cơ sở pháp lý bắt buộc để “hợp quy”, dán nhãn CR, nghiệm thu và vận hành hợp pháp.

Không chỉ các công ty phát triển hạ tầng mà ngay cả các hãng xe sản xuất và phân phối ô tô cũng đang mòn mỏi chờ đợi QCVN trạm sạc. Bởi muốn bán xe điện, quan trọng là phải có hạ tầng sạc thuận tiện, an toàn, được pháp luật công nhận. Nhiều doanh nghiệp khẳng định họ sẵn sàng đầu tư hàng trăm, hàng nghìn tỷ đồng để “phủ sóng” trạm sạc trên toàn quốc. Các kế hoạch hợp tác liên doanh, các dự án chuỗi trạm sạc thông minh đã được chuẩn bị. Nhưng tất cả đều đang “đứng im” chờ văn bản quy chuẩn. Có như vậy, đầu tư mới yên tâm hạ tầng đó hợp pháp, được nghiệm thu và không phải tháo dỡ, cải tạo khi chính sách thay đổi.

Ông Đức cho biết, một số nhà đầu tư trạm sạc đã chia sẻ: không thiếu vốn, không thiếu công nghệ, sẵn sàng triển khai ngay hàng ngàn điểm sạc. Nhưng hiện thiếu khung pháp lý rõ ràng, khiến tất cả đều dè dặt, lo ngại rủi ro pháp lý.

Ông Bùi Văn Hữu, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty TMT Motors cho biết, doanh nghiệp đã lên kế hoạch đầu tư 30.000 trạm sạc dành cho xe điện trên cả nước từ nay đến 2030, với tổng vốn đầu tư 200 triệu USD. Tuy nhiên, có tiền muốn đầu tư không hề dễ dàng. Vấn đề quan trọng nhất là đến nay vẫn chưa có chưa có quy chuẩn chung dành cho các trạm sạc; chưa có quy hoạch rõ ràng về hạ tầng sạc cho xe điện. Chính sách của Nhà nước đang đi sau sự phát triển của thị trường, không đáp ứng được so với thực tế diễn ra, nên tạo ra sức ì rất lớn.

Rủi ro pháp lý treo lơ lửng

Hiện nay, nhà đầu tư muốn xây dựng trạm sạc phải chắp vá nhiều thủ tục. Dùng TCVN 13078 (IEC 61851), TCVN 14296 (IEC 62196) cho thiết bị và đầu nối. Tuân thủ quy định phòng cháy chữa cháy hiện hành. Làm việc với điện lực để tách công tơ, áp giá điện riêng. Dùng công tơ đo điện đã kiểm định để tính phí theo kWh… Thế nhưng, vì thiếu QCVN trạm sạc, toàn bộ quá trình nghiệm thu cuối cùng lại không có cơ sở pháp lý thống nhất.

Doanh nghiệp lo ngại một khi quy chuẩn được ban hành, các trạm hiện hữu sẽ phải nâng cấp, thậm chí cải tạo theo yêu cầu mới, dẫn tới chi phí đội lên, gây rủi ro và gián đoạn kinh doanh.

Một doanh nghiệp sản xuất lắp ráp ô tô cho biết, chúng tôi khổ lắm rồi. Nhà nước thì ép chuyển đổi sang giao thông xanh. Nhưng các quy chuẩn và tiêu chuẩn lại không chịu ban hành. Nếu doanh nghiệp "liều" đầu tư thì dễ gặp rủi ro pháp lý, còn không đầu tư thì không bán được xe. Hơn 2 năm nay bao nhiêu cuộc họp từ cấp Bộ, Ngành đến Chính phủ nhưng vẫn không thấy ra được chính sách.

Chuyển đổi sang sử dụng xe điện, cần hình thành hệ sinh thái đầy đủ, trong đó hạ tầng sạc phải đi trước. Đòi hỏi chính quyền phải hỗ trợ thông qua việc ban hành những chính sách đồng bộ thực sự thuận lợi và hấp dẫn. Nhưng đến nay vẫn chưa thấy đâu.