“Cú hích” phát triển công nghiệp đường sắt

Quốc hội đang xem xét việc sửa đổi Luật Đường sắt nhằm tạo động lực mới để phát triển ngành đường sắt… đặc biệt là việc để doanh nghiệp Việt Nam làm chủ công nghệ đường sắt.

Khơi điểm nghẽn, thúc đẩy phát triển

Theo đó, để thúc đẩy ngành đường sắt phát triển, tại Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) đã tập trung vào 5 vấn đề quan trọng nhằm tháo gỡ các điểm nghẽn trong thực tế.

Như, về huy động nguồn lực, Dự thảo Luật khuyến khích tất cả tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt thông qua nhiều hình thức hợp đồng (BT, BOT, BTO...), đồng thời bổ sung quy định địa phương được dùng ngân sách để bồi thường, hỗ trợ tái định cư, đầu tư xây dựng một số hạng mục thuộc kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia.

Về quản lý kết cấu hạ tầng đường sắt, bên cạnh hệ thống đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị và đường sắt chuyên dùng, bổ sung đường sắt địa phương nhằm đáp ứng yêu cầu của các tỉnh có nhu cầu đầu tư đường sắt thông thường.

Về phát triển công nghiệp đường sắt, bổ sung quy định một số sản phẩm công nghiệp đường sắt thuộc Danh mục công nghệ cao được ưu tiên đầu tư phát triển. Dự án đầu tư xây dựng đường sắt, công trình công nghiệp đường sắt có gói thầu được tổ chức đấu thầu quốc tế phải có điều kiện ràng buộc nhà thầu nước ngoài chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực cho đối tác trong nước; Nhà thầu, chủ đầu tư dự án đầu tư xây dựng đường sắt và dự án mua sắm, đóng mới đầu máy, toa xe phải ưu tiên sử dụng các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ mà trong nước có thể sản xuất…

Chia sẻ cụ thể hơn về nội dung Dự thảo Luật (sửa đổi), thông tin tại phiên họp thứ 43 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội vừa qua, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy cho biết, việc bổ sung quy định trong Luật sẽ đảm bảo thị trường đầu ra cho các doanh nghiệp tiên phong, giúp họ yên tâm đầu tư phát triển. Đây cũng là cách thể chế hóa chủ trương của Bộ Chính trị tại Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Theo ông Huy, Việt Nam đã làm chủ được nhiều công nghệ xây dựng đường sắt cơ bản. Hiện có 7 liên doanh trong và ngoài nước sẵn sàng tham gia phát triển ngành đường sắt. Mục tiêu đến năm 2035, Việt Nam tự chủ hoàn toàn về công nghiệp xây dựng đường sắt.

“Để tiếp nhận và sản xuất thành công các sản phẩm như đầu máy, toa xe cần tạo ra thị trường đủ lớn và có cơ chế đảm bảo đầu ra. Quan trọng nhất là Quốc hội cho phép Chính phủ giao nhiệm vụ và đặt hàng, tạo điều kiện cho doanh nghiệp đầu đàn do Chính phủ lựa chọn, đảm bảo thị trường đầu ra, khi đó các doanh nghiệp sẵn sàng đầu tư”, Thứ trưởng Huy nhấn mạnh.

Cần đột phá mạnh mẽ hơn nữa

Đánh giá cao các đề xuất của cơ quan soạn thảo, tuy nhiên, tham gia góp ý xây dựng, hoàn thiện, không ít ý kiến cho rằng, cần thêm các cơ chế tạo đột phá hơn nữa. Theo Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội - Lê Quang Mạnh, Dự thảo Luật đã đưa ra một số quy định, trong đó có việc ưu tiên phát triển các sản phẩm công nghiệp đường sắt thuộc danh mục công nghệ cao theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên, các quy định này chưa đủ mạnh mẽ, chưa đảm bảo áp dụng hiệu quả trong thực tiễn.

Ông Mạnh đề nghị, cơ quan chủ trì soạn thảo cần tham khảo kỹ lưỡng Nghị quyết số 193/2025/QH15 mới được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9 với nhiều cơ chế, chính sách đặc biệt, tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Trong Báo cáo thẩm tra Dự thảo Luật (sửa đổi), ông Lê Quang Huy - Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cũng đề xuất, bổ sung nguyên tắc phát triển công nghiệp đường sắt và phương tiện giao thông đường sắt. Cụ thể, Dự thảo Luật cần thúc đẩy nội địa hóa, phát triển ngành công nghiệp đường sắt trong nước, đồng thời tăng cường liên kết với các ngành công nghiệp phụ trợ. Cơ chế hỗ trợ đổi mới, chuyển giao công nghệ cũng cần được thiết lập nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, vận hành và năng lực cạnh tranh.

Trước đó, liên quan đến thúc đẩy doanh nghiệp Việt Nam tham gia làm chủ công nghệ đường sắt, không ít ý kiến cũng cho hay, cần xây dựng một cơ chế, chính sách để cụ thể hóa các vấn đề như: Đầu tư tăng cường các cơ sở vật chất hiện có để đủ khả năng thực hiện đóng mới, sửa chữa các thiết bị ngành đường sắt; lựa chọn một số nhà thầu phù hợp để thực hiện EPC tại Việt Nam kèm theo điều kiện nội địa hóa thiết bị theo tiến trình; chuẩn hóa lại các tiêu chuẩn quản lý, phần mềm quản lý chạy tàu để có sự thống nhất chung giữa các tuyến; xây dựng các cơ chế ưu đãi khác để khuyến khích nội địa hóa các thiết bị…

Được biết, tại Kỳ họp bất thường thứ 9 vừa qua, Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư Dự án Đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, kết nối Việt Nam với Trung Quốc. Trước đó, tại kỳ họp cuối năm 2024, Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam với tổng chiều dài tuyến khoảng 1.541 km.