Trao đổi tại Tọa đàm, các chuyên gia cho rằng, cần phải giải quyết được bài toán về nguồn cung vật liệu xây dựng, nhằm khơi thông mạch máu đầu tư công.
Tọa đàm “Đầu tư công - gỡ nút thắt để bứt phá tăng trưởng năm 2026”, do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp, phối hợp với Hiệp hội Công nghiệp khoáng sản TP HCM tổ chức chiều ngày 23/12, tại TP HCM.
Thảo luận tại Tọa đàm, ông Trần Ngọc Liêm – Giám đốc VCCI-HCM đã mang đến một cái nhìn toàn cảnh từ thực tế của gần 400.000 doanh nghiệp đang hoạt động tại khu vực kinh tế năng động nhất cả nước. Giám đốc VCCI-HCM Trần Ngọc Liêm nhấn mạnh rằng, đầu tư công không chỉ đơn giản là những con số thống kê khô khan trên mặt giấy, mà thực chất là nhân tố quan trọng bậc nhất để hiện thực hóa kỳ vọng tăng trưởng kinh tế ở mức hai chữ số trong giai đoạn tới.
Ông phân tích, nếu chúng ta coi đầu tư công là “dòng máu” nuôi dưỡng hệ thống kinh tế, thì nguồn cung vật liệu xây dựng chính là các “tế bào máu” dẫn dắt nguồn lực đi vào thực tiễn đời sống.
Tuy nhiên, ông Trần Ngọc Liêm cũng chỉ ra rằng “dòng máu” này đang bị tắc nghẽn bởi hai điểm nghẽn lớn là sự khan hiếm nguồn cung vật liệu xây dựng và những bất cập trong cơ chế thực thi tại các cấp.
“Mặc dù hệ thống pháp luật đã có những bước tiến dài và linh hoạt hơn trước, nhưng khâu triển khai tại các địa phương vẫn còn bộc lộ nhiều lúng túng và thiếu sự đồng bộ cần thiết” Giám đốc VCCI-HCM Trần Ngọc Liêm nhấn mạnh.
Đồng quan điểm về những khó khăn hiện hữu, ông Phạm Viết Thuận - Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TP HCM cho rằng, nên đi thẳng vào những vấn đề cốt lõi nhất đang cản trở tiến độ.
Qua thực tế triển khai các dự án trọng điểm, ông Phạm Viết Thuận nhận diện ba điểm nghẽn chính bao gồm: giải phóng mặt bằng, vướng mắc về thể chế và những khó khăn trong khâu thực thi trực tiếp tại chính quyền địa phương.
Một trong những vấn đề gây nhức nhối nhất hiện nay, theo ông Phạm Viết Thuận, chính là sự chênh lệch quá lớn giữa giá vật liệu thực tế ngoài thị trường và đơn giá được quy định trong các hợp đồng. Có những thời điểm giá cát ngoài thị trường cao hơn gần gấp đôi so với giá cát trong đơn giá của nhà nước.
“Phần lớn các hợp đồng đầu tư công hiện nay vẫn là loại hợp đồng trọn gói hoặc bị khóa cứng đơn giá, trong khi giá vật liệu biến động không ngừng, khiến các nhà thầu rơi vào tình cảnh khó khăn cực kỳ và không thể tiếp tục triển khai công việc”, ông Phạm Viết Thuận phân tích.
Để giải quyết tận gốc bài toán vật liệu, Giám đốc VCCI-HCM Trần Ngọc Liêm đề xuất cần có một tư duy quy hoạch mang tính chủ động và đi trước một bước. Ông cũng khẳng định không thể đợi đến khi dự án bắt đầu triển khai rồi mới vội vàng đi tìm nguồn cung vật liệu hay bắt đầu quy hoạch các mỏ khoáng sản.
Thay vào đó, ông Trần Ngọc Liêm kiến nghị các địa phương cần phải tích hợp quy hoạch khai thác khoáng sản đồng bộ với quy hoạch hạ tầng giao thông ngay từ đầu. Đồng thời, ông cũng cho rằng, cần trao cơ hội cho các doanh nghiệp tư nhân tham gia chuẩn bị nguồn lực dài hạn thay vì chỉ cho phép khai thác mang tính vụn vặt theo từng dự án nhỏ lẻ như hiện nay. Bên cạnh đó, cần có một cơ chế định giá vật liệu linh hoạt và bám sát thị trường hơn.
“Khi nhiều doanh nghiệp đã phải từ bỏ dự án vì giá vật liệu thực tế tăng quá cao so với đơn giá nhà nước khiến họ không thể cầm cự được lâu dài. Do đó, cần một cơ chế giá sát thị trường sẽ đảm bảo nguyên tắc lợi ích hài hòa và rủi ro chia sẻ giữa Nhà nước và doanh nghiệp”, Giám đốc VCCI-HCM Trần Ngọc Liêm đề xuất.
Tiếp nối các giải pháp về cơ chế hợp đồng, ông Phạm Viết Thuận kiến nghị các chủ đầu tư nên nghiên cứu vận dụng thẩm quyền để chuyển đổi sang loại hợp đồng có đơn giá điều chỉnh. Việc cho phép bù giá khi nhiên liệu và vật tư tăng cao là cách thức thiết thực nhất để hỗ trợ doanh nghiệp vượt qua bão giá.
Liên quan đến công tác giải phóng mặt bằng, ông Phạm Viết Thuận lấy dẫn chứng từ thực tế dự án cao tốc nối TP HCM và Tây Ninh. Trong khi phía Tây Ninh đã cơ bản hoàn tất công tác này thì phía TP HCM lại gặp vướng mắc lớn do đơn giá bồi thường quá thấp so với thực tế.
Ông Phạm Viết Thuận tin rằng khi người dân được bồi thường thỏa đáng, họ sẽ sẵn sàng bàn giao mặt bằng sớm hơn cho dự án. Thậm chí, nên chấp nhận chi trả bồi thường cao hơn một chút để đẩy nhanh tiến độ vì khi tính toán dài hạn, cái lợi từ việc hoàn thành dự án sớm sẽ thừa sức bù đắp cho các chi phí trượt giá và rủi ro khác.
