Đề án cải cách bảo hiểm xã hội hướng tới bảo hiểm xã hội đa tầng

Trong phát biểu khai mạc Hội nghị Trung ương 7, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cho biết, BHXH, bao gồm các chế độ hưu trí, tử tuất, ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp và thất nghiệp,... là lĩnh vực rộng lớn, phức tạp, nhạy cảm về chính trị - kinh tế - xã hội.

Việc rút ngắn điều kiện thời gian tham gia BHXH để được hưởng lương hưu nhằm tạo cơ hội cho người có thời gian ngắn bảo lưu, người ở độ tuổi trung niên (45 - 50 tuổi) mới tham gia BHXH có thể hưởng chế độ hưu trí, không phụ thuộc và ngân sách nhà nước

Xóa bất cập của BHXH đơn tầng

Ông Phạm Trường Giang, Vụ trưởng BHXH (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) cho biết, Đề án nêu lên 8 yếu tố đột phá nhằm phúc đáp quyền được bảo đảm an sinh xã hội của người dân. Theo ông Giang, trong xã hội, thu nhập của người dân rất đa dạng, có người thu nhập thấp, trung bình, nhưng có người thu nhập rất cao. Trước đây, Việt Nam chỉ duy trì BHXH cơ bản, tức là người lao động có tiền lương, đóng BHXH trên nền tiền lương đó với mức trần nhất định. Đây là hình thức BHXH đơn tầng để đáp ứng cho tất cả. Điều này chưa phù hợp, chưa đáp ứng được nhu cầu đa dạng của người lao động trong xã hội. Vì vậy, cải cách lần này, Ban soạn thảo Đề án thiết kế hệ thống BHXH đa tầng nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của người dân. Như vậy, BHXH đa tầng sẽ đáp ứng được nhu cầu đa dạng của người dân khi đang làm việc và ngay cả khi về hưu thay vì đơn tầng như lâu nay.

"Thông qua BHXH đa tầng, chúng ta hướng tới BHXH toàn dân", ông Giang cho biết, hiện Việt Nam đang có khoảng 5-6 triệu người từ 60 đến dưới 80 tuổi không có thu nhập hàng tháng để đảm bảo tuổi già. Thông qua BHXH toàn dân thì trong tương lai, hướng tới tất cả những người cao tuổi đều có lương hưu. Nội dung đáng chú ý tiếp theo của Đề án là điều chỉnh tuổi nghỉ hưu. Trong bối cảnh già hóa dân số, điều chỉnh tuổi nghỉ hưu là một xu thế tất yếu của tất cả các nước, không riêng Việt Nam.

Theo bà Nguyễn Thị Lan Hương, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học, Lao động, Xã hội (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội), chính sách bảo hiểm xã hội hiện hành đang có sự bất bình đẳng giữa tự nguyện và bắt buộc. Nếu không thu hút được đối tượng lao động phi chính thức thì khó đạt mục tiêu phấn đấu có 50% người lao động tham gia bảo hiểm xã hội. Do đó, việc xây dựng BHXH đa tầng cần chú trọng đến phương pháp chia sẻ trong khu vực phi chính thức. “Hiện nay BHXH cho khu vực phi chính thức có một nguyên tắc chưa được nói đến, đó là nguyên tắc bình đẳng. 70% lao động là nữ ở khu vực phi chính thức nhưng không có chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn và một số chế độ khác. Như vậy, BHXH tự nguyện không phát triển được”, bà Hương nói. Chính vì vậy, Đề án cải cách lần này đã kết hợp hài hòa các nguyên tắc đóng - hưởng, chia sẻ và thu hẹp khoảng cách về mức lương hưu trong tầng BHXH do Nhà nước tổ chức để khắc phục những bất hợp lý trong thời gian vừa qua.

Kết hợp hài hòa nguyên tắc đóng - hưởng

Lần này, trong Đề án thiết kế theo hướng kết hợp hài hoà giữa nguyên tắc đóng - hưởng và nguyên tắc chia sẻ trong chính sách hưu trí để thu hẹp khoảng cách lương hưu. "Vì thời gian qua chú trọng nguyên tắc đóng - hưởng nên 64% những người hưởng lương hưu có mức lương hưu thấp hơn mức bình quân (khoảng 4,5 triệu/tháng)", ông Giang cho biết.

Vì vậy, thời gian tới, công thức tính sẽ chú trọng sự chia sẻ, lúc đó sẽ diễn ra sự chia sẻ ở 3 khía cạnh. Ông Giang cũng cho biết, thời gian qua, BHXH Việt Nam đã có nguyên tắc đóng - hưởng và chia sẻ, nhưng chia sẻ mới thực hiện rõ nét với BHXH ngắn hạn. Đầu tiên là chia sẻ giữa nam và nữ (hiện nam cao hơn nữ), chia sẻ giữa người tham gia dài và người tham gia thời gian ngắn, giữa người có mức đóng cao chia sẻ với người có mức lương hưu thấp.

Ông Nguyễn Văn Linh, Giảng viên Khoa Bảo hiểm, Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng theo xu hướng thế giới, bảo hiểm xã hội và thương mại đang xích lại gần nhau. Theo ông Linh, hiện mô hình tổ chức của bảo hiểm xã hội còn bất cập, chỉ có mạng lưới cấp Trung ương, tỉnh, thị trấn nhưng xã phường không có. Trong khi đó, mạng lưới tư vấn của doanh nghiệp bảo hiểm thương mại đi đến tận các xã, phường. Tuy nhiên, chuyên gia này cũng thừa nhận, việc tăng biên chế trong bối cảnh hiện nay là không thể.

Ngoài ra, Đề án còn có 5 nội dung khác được cho sẽ tạo đột phá. Cụ thể là, tăng cường sự liên kết và hỗ trợ giữa các chính sách BHXH; kế thừa và phát triển nguyên tắc điều chỉnh lương hưu độc lập tương đối với tiền lương của người đang làm việc; điều chỉnh theo hướng tăng quyền lợi nếu bảo lưu thời gian tham gia để giảm số lượng hưởng BHXH một lần; thiết kế lại các tham số BHXH để đảm bảo đạt mục tiêu bền vững tài chính của các Quỹ BHXH thành phần; rút ngắn điều kiện thời gian tham gia BHXH để được hưởng lương hưu.

Với lộ trình dự kiến bắt đầu cải cách BHXH vào năm 2021, Ban soạn thảo Đề án cho rằng cần bắt tay vào thực hiện, vì quỹ thời gian cần thiết để kịp thời thể chế hóa và chuẩn bị các điều kiện thiết yếu không còn nhiều.