Đề xuất bổ sung “hộ gia đình” là người sử dụng đất

Cụ thể, HoREA đề nghị bổ sung đối tượng “hộ gia đình” là người sử dụng đất vào khoản 9, sau khoản 8 Điều 4 Luật Đất đai 2024.

Nêu lý do đề xuất, HoREA cho rằng, trước đây, tại khoản 2 Điều 5 Luật Đất đai 2013 có quy định “hộ gia đình” là người sử dụng đất, nhưng nay, tại Điều 4 Luật Đất đai 2024 không còn quy định nội dung này và được Bộ Tài nguyên Môi trường tại thời điểm đó (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường – PV) giải thích là do hộ gia đình tuy là bên liên quan trong một số giao dịch dân sự nhưng không có tư cách pháp nhân nên không quy định hộ gia đình là người sử dụng đất.

HoREA cho rằng, ý kiến giải thích này chưa thật thỏa đáng, chưa thật phù hợp với Điều 101 Bộ luật Dân sự 2015 và cũng chưa kế thừa pháp luật về đất đai qua các thời kỳ từ các Luật Đất đai 1987, 1993, 2003, 2013 và truyền thống của dân tộc, bởi các lẽ sau:

Thứ nhất, Điều 101 Bộ luật Dân sự 2015 có quy định về “hộ gia đình không có tư cách pháp nhân trong quan hệ dân sự” đã quy định “Trường hợp hộ gia đình tham gia quan hệ dân sự thì các thành viên của hộ gia đình là chủ thể tham gia xác lập, thực hiện giao dịch dân sự hoặc ủy quyền cho người đại diện tham gia xác lập, thực hiện giao dịch dân sự. Việc xác định chủ thể của quan hệ dân sự có sự tham gia của hộ gia đình sử dụng đất được thực hiện theo quy định của Luật Đất đai”.

“Như vậy, luật đã sử dụng cụm từ “hộ gia đình sử dụng đất” có nghĩa là Điều 101 Bộ luật Dân sự 2015 đã ghi nhận hộ gia đình là người sử dụng đất và chỉ quy định việc xác định chủ thể của quan hệ dân sự có sự tham gia của hộ gia đình sử dụng đất, được thực hiện theo quy định của Luật Đất đai”, Chủ tịch HoREA Lê Hoàng Châu phân tích.

Thứ hai, mặc dù Điều 4 Luật Đất đai 2024 chưa công nhận hộ gia đình là người sử dụng đất, nhưng trong Luật Đất đai 2024 đã có đến 121 điểm, khoản, điều đã sử dụng từ “hộ gia đình” với tư cách là người sử dụng đất trong quan hệ dân sự về đất đai, nên vừa là sự thừa nhận hộ gia đình là người sử dụng đất, vừa là quy định cụ thể việc xác định chủ thể của quan hệ dân sự có sự tham gia của hộ gia đình sử dụng đất, theo quy định tại khoản 2 Điều 101 Bộ luật Dân sự 2015.

Thứ ba, trước đây, việc thực thi khoản 2 Điều 5 Luật Đất đai 2013 quy định “người sử dụng đất” là hộ gia đình thì Chính phủ đã ban hành Nghị định số 43/2014/NĐ-CP và Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường – PV) đã có Thông tư số 30/2015/TT-BTNMT quy định chi tiết và hướng dẫn thực hiện bảo đảm thông suốt, không bị trở ngại nào.

Thứ tư, HoREA nhận thấy, hộ gia đình là “tế bào xã hội, tế bào kinh tế”, mà đất ở và đất vườn ao chuồng của hộ gia đình trong thửa đất thường là đất “cha truyền, con nối” được truyền từ đời này sang đời khác và thường được hộ gia đình sử dụng chung theo truyền thống và văn hóa của dân tộc nên Hiệp hội đề nghị bổ sung đối tượng “hộ gia đình” là người sử dụng đất vào khoản 9 sau khoản 8 (mới đề nghị bổ sung) Điều 4 Luật Đất đai 2024 là rất cần thiết để bảo đảm tính hệ thống của Luật Đất đai 2024 và tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật.

Ngoài ra, HoREA cũng đề nghị bổ sung điểm a1 sau điểm a khoản 5 Điều 1 “dự thảo Luật” sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 80 Luật Đất đai 2024 để tháo gỡ vướng mắc, khó khăn cho các địa phương trong công tác thu hồi đất, cụ thể như sau: “Trường hợp dự án quy định tại khoản 1 Điều này có phân kỳ tiến độ sử dụng đất thì thu hồi đất theo tiến độ của dự án đầu tư được xác định trong văn bản chấp thuận, quyết định chủ trương đầu tư dự án hoặc thu hồi đất một hoặc nhiều đợt theo các phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của dự án đầu tư theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền”.

Nêu lý do đề xuất, HoREA cho rằng, tại khoản 4 Điều 116 Luật Đất đai 2024 có quy định “Trường hợp quyết định, chấp thuận chủ trương đầu tư dự án có phân kỳ tiến độ hoặc việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo tiến độ thì cơ quan nhà nước có thẩm quyền giao đất, cho thuê đất quyết định giao đất, cho thuê đất theo tiến độ của dự án đầu tư, tiến độ thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư”.

Tuy nhiên, tại khoản 2 Điều 80 Luật Đất đai 2024 chỉ mới quy định: “Trường hợp dự án quy định tại khoản 1 Điều này có phân kỳ tiến độ sử dụng đất thì thu hồi đất theo tiến độ của dự án đầu tư được xác định trong văn bản chấp thuận, quyết định chủ trương đầu tư dự án”.

“Trong khi đó, thực tế có nhiều dự án đầu tư có sử dụng đất thường không có phân kỳ tiến độ sử dụng đất, nhưng trong quá trình giải phóng mặt bằng thường gặp rất nhiều vướng mắc nên phải phê duyệt phương án bồi thường và thu hồi đất thành nhiều đợt”, Chủ tịch HoREA Lê Hoàng Châu lý giải.

Từ đó, HoREA cho rằng, khoản 2 Điều 80 đã “vênh” với khoản 4 Điều 116 Luật Đất đai 2024 nên chưa bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất giữa các quy phạm pháp luật của Luật Đất đai 2024 và làm phát sinh vướng mắc, gây khó khăn cho các địa phương trong việc tuân thủ pháp luật, thực thi pháp luật. Do đó, HoREA đề nghị bổ sung thêm nội dung trên để tháo gỡ vướng mắc, khó khăn cho các địa phương trong công tác thu hồi đất.