Đề xuất thu phí xe xăng dầu: Động lực chuyển đổi giao thông đô thị

Trong bối cảnh ô nhiễm và biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, Việt Nam đang thúc đẩy chuyển dịch sang năng lượng sạch và giao thông xanh, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành tại Diễn đàn “Năng lượng xanh - Thành phố sạch”, việc phát triển năng lượng xanh không chỉ giúp giảm phát thải, đảm bảo an ninh năng lượng mà còn mở ra hướng phát triển bền vững cho các đô thị lớn như Hà Nội, TP HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng. Ba trụ cột để hiện thực hóa “thành phố sạch” là kiểm soát khí thải giao thông, phát triển hạ tầng năng lượng tái tạo và tích hợp tiêu chuẩn môi trường trong quy hoạch đô thị.

Theo ông Trương Mạnh Tuấn, Phó trưởng Phòng Quản lý chất lượng môi trường Cục Môi trường - Bộ Nông nghiệp và Môi trường, quy chuẩn khí thải cho mô tô, xe máy sẽ áp dụng từ 1/7/2027 tại Hà Nội và TP HCM, sau đó mở rộng ra các đô thị lớn khác từ 2028 và toàn quốc từ 2030. Việt Nam cần 400-500 điểm kiểm định, trong khi chỉ có 18 tháng chuẩn bị. Giai đoạn đầu sẽ ưu tiên hoàn thiện hạ tầng, thử nghiệm đo đạc và tuyên truyền để người dân tham gia, với chi phí kiểm định thấp. Tuy nhiên, việc thiếu dữ liệu phương tiện là thách thức lớn, đòi hỏi phải số hóa toàn bộ hệ thống quản lý xe.

Hiện Việt Nam có khoảng 5,2 triệu ô tô và gần 75 triệu xe máy đang lưu hành, gây áp lực lớn lên hạ tầng và môi trường đô thị. Ông Lê Văn Đạt, Phó Giám đốc Học viện Chiến lược, bồi dưỡng cán bộ xây dựng, Bộ Xây dựng cho rằng cần cơ chế ưu đãi mạnh để thu hút doanh nghiệp đầu tư hạ tầng xanh, như giảm 50% thuế thu nhập doanh nghiệp 5 năm đầu cho dự án trạm sạc, hỗ trợ lãi suất vốn vay và miễn giảm thuế cho dịch vụ xe điện cho thuê.

Đáng chú ý, ông Đạt đề xuất thu phí xe sử dụng nhiên liệu hóa thạch và xe ngoại tỉnh khi vào khu trung tâm (vành đai 1, vành đai 2) nhằm hạn chế ô nhiễm và ùn tắc. Đồng thời, áp dụng hạn ngạch lưu hành xe xăng dầu, phát triển xe buýt cỡ nhỏ và ứng dụng công nghệ số để tối ưu mạng lưới, nâng cao chất lượng giao thông công cộng, hướng tới xây dựng các đô thị xanh, sạch và bền vững.

Đề xuất thu phí xe xăng, dầu vào khu vực trung tâm được xem là một bước đi tất yếu trong chiến lược phát triển giao thông xanh và giảm phát thải của Việt Nam. Chính sách này không chỉ hướng đến việc hạn chế phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch, mà còn tạo nguồn lực tài chính cho các dự án đầu tư hạ tầng xanh, phát triển giao thông công cộng và cải thiện chất lượng không khí đô thị. Tuy nhiên, để chính sách đạt hiệu quả, cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về hạ tầng, công nghệ và đồng thuận xã hội.

Trước hết, thu phí phương tiện cá nhân vào trung tâm là mô hình đã được nhiều thành phố áp dụng thành công như Singapore, London hay Stockholm. Nhờ công nghệ thu phí điện tử, lượng xe lưu thông vào khu vực trung tâm các thành phố này đã giảm rõ rệt, đồng thời chất lượng không khí và năng suất giao thông được cải thiện đáng kể. Tại Hà Nội và TP HCM, nơi xe cộ vượt quá khả năng hạ tầng, chính sách này nếu làm tốt sẽ giúp giảm kẹt xe và thúc đẩy người dân dùng phương tiện công cộng, xe điện.

Tuy vậy, rào cản lớn nhất là tâm lý và năng lực thực thi. Người dân có thể phản ứng nếu mức phí quá cao hoặc chưa có lựa chọn thay thế phù hợp, trong khi hạ tầng giao thông công cộng hiện vẫn chưa đáp ứng tốt nhu cầu đi lại. Vì vậy, chính sách thu phí cần được triển khai song song với các biện pháp hỗ trợ: tăng tần suất xe buýt, mở thêm tuyến metro, khuyến khích xe đạp và xe điện chia sẻ. Hơn nữa, cần xác định rõ khu vực thu phí, phương thức thu và đối tượng miễn giảm (như xe công vụ, cư dân trong vùng trung tâm, xe cứu thương…).

Một yếu tố quan trọng khác là công nghệ quản lý và minh bạch tài chính. Việc thu - chi phí cần được công khai, bảo đảm nguồn thu được tái đầu tư đúng mục đích vào hạ tầng giao thông xanh. Đây chính là yếu tố then chốt giúp người dân tin tưởng và ủng hộ chính sách. Bên cạnh đó, cần có cơ chế ưu đãi mạnh mẽ cho doanh nghiệp đầu tư trạm sạc, hệ thống bãi đỗ xe điện, hay dịch vụ giao thông công cộng thông minh.

Nhìn tổng thể, thu phí xe xăng dầu vào trung tâm không đơn thuần là biện pháp hạn chế phương tiện, mà là cú hích quan trọng để chuyển đổi hành vi giao thông, thúc đẩy xu hướng di chuyển xanh và bền vững. Nếu được triển khai đúng lộ trình, chính sách này không chỉ góp phần giảm ô nhiễm và tắc nghẽn, mà còn định hình lại thói quen di chuyển đô thị của người Việt trong kỷ nguyên năng lượng sạch.