Hãy tạo “tấm lưới an toàn” cho cao tốc Bắc - Nam (Kỳ II): Hóa giải “chiêu thức” hạ giá để trúng thầu?

Hầu hết các tiêu chuẩn cơ bản trong hoạt động đấu thầu như kỹ thuật, chất lượng, kinh nghiệm, khả năng tài chính, tiến độ thi công các nhà thầu đều có thể dễ dàng đáp ứng, chỉ có tiêu chuẩn giá thấp hơn là dễ có khả năng trúng thầu nhất.

Chiêu thức để trúng thầu và đội vốn khủng

Nhà đầu tư hay bất kỳ nhà thầu nào đủ điều kiện và tham gia đấu thầu cũng muốn trúng thầu đều xây dựng hồ sơ dự thầu đáp ứng các tiêu chuẩn cơ bản về kỹ thuật, chất lượng, kinh nghiệm, khả năng tài chính, giá cả, tiến độ thi công. Các tiêu chuẩn này sẽ được đưa ra đánh giá, so sánh. Hầu hết các tiêu chuẩn đều đáp ứng, chỉ có tiêu chuẩn giá thấp hơn dễ có khả năng trúng thầu. Vấn đề này liên quan đến giá cả trong hoạt động đấu thầu được xác định trên cơ sở thiết kế kỹ thuật và dự toán cho từng gói thầu, giá trần là mức giá cao nhất, giá sàn là mức giá thấp nhất. Trong đấu thầu, nếu đánh giá và so sánh giá cả, kinh nghiệm cho thấy nhiều nhà đầu tư thường đưa ra giá rất thấp (nếu làm thực sự sẽ lỗ) để trúng thầu nhưng sau đó điều chỉnh đội vốn khủng. Đây có thể gọi là thủ thuật trong xây dựng, “phá giá” để trúng thầu rồi trong thi công sẽ “biến lỗ thành lời”.

Cách thức này để lại hậu quả khôn lường, công trình kém chất lượng. Như viện dẫn các trở ngại, thay đổi biện pháp thi công để phát sinh khối lượng… Căn cứ cơ sở pháp lý quy định cho phép điều chỉnh thiết kế khi có yêu cầu của các cơ quan chức năng hoặc chủ đầu tư, tư vấn thiết kế điều chỉnh thiết kế cho phù hợp với thực tế thi công...

Nói cách khác là gian dối trong thi công, hạ thấp chất lượng công trình. Tất nhiên cách làm này chỉ thực hiện được khi có sự “tiếp tay” từ các bên liên quan, đơn vị quản lý. Dự án BOT càng dễ thực hiện hơn bởi theo quy định nhà đầu tư có thể tự làm chủ đầu tư và thực hiện hoặc thuê đơn vị thiết kế, thi công, giám sát, lập phương án hoàn vốn… Cơ quan nhà nước thường giữ vai trò tiếp nhận thông tin, giải quyết trở ngại liên quan, bàn giao mặt bằng giải tỏa, khó kiểm soát hết các hạng mục khác.

Quản lý chặt với giải pháp cụ thể, minh bạch

Bài thầu cao tốc Bắc - Nam đã được Bộ GTVT đưa ra hẳn có nguyên nhân, có thể nhằm hạn chế nhà đầu tư “tay không bắt giặc”. Nếu hạ thấp tiêu chí năng lực tài chính, nhiều nguy cơ chọn phải nhà đầu tư yếu kém. Doanh nghiệp nội nên chủ động liên kết với nhau tạo thành những liên doanh lớn đủ điều kiện trúng thầu, quan trọng nhất là khâu quản lý. Trước tiên, hãy tạo tấm lưới an toàn cho dự án. Chọn nhà đầu tư mang đến hiệu quả cao nhất, tránh đội vốn khủng, bất kể nhà đầu tư nào trúng thầu vẫn được giám sát chặt, tuân thủ quy định, đảm bảo chất lượng.

Đổi mới cách thức quản lý, tổ chức thực hiện. Bộ máy lãnh đạo điều hành dự án cần lựa chọn những người có tầm, có tâm, chuyên môn cao. Cơ quan nhà nước được giao nhiệm vụ và các bên tham gia gồm nhà đầu tư, thiết kế, giám sát, thi công phải có văn bản phân công nhiệm vụ rõ ràng từng khâu, người chịu trách nhiệm từng hạng mục công việc. Có biện pháp kiểm soát khối lượng, chi phí nhà đầu tư chi ra. Khi xảy ra bất cập, chậm trễ, đội vốn liền có người chịu trách nhiệm.

Dự toán gói thầu cần lập trên cơ sở định mức và đơn giá xây dựng phù hợp với thực tế, bám sát thiết kế kỹ thuật, xem xét toàn diện sao cho khi thi công không phát sinh khối lượng và đội vốn. Ngăn chặn tình trạng áp dụng hệ số an toàn quá cao, vượt quá mức yêu cầu thực tế để đẩy giá gói thầu lên cao, khai khống khối lượng, bóc tách dự toán gói thầu cao quá mức bản vẽ thi công. Hợp đồng BOT nên chặt chẽ từ chủ trương đến phương án hoàn vốn, cụ thể hóa trách nhiệm các bên.

Dân gian có câu “tiền nào của nấy”, nên chăng tiêu chí trong đấu thầu cao tốc Bắc - Nam, ngoài giá trần có thêm giá sàn để loại bỏ các trường hợp trúng thầu bằng mọi giá, nhà đầu tư nào bỏ thầu dưới giá sàn sẽ bị loại ngay. Ngoài yêu cầu khả năng tài chính, thực sự vốn tự có chủ sở hữu, đặt thêm tiêu chí ngặt nghèo nếu điều chỉnh tăng vốn. Như vậy những nhà đầu tư chân chính sẽ có nhiều cơ hội hơn nhờ đã cải tiến phương thức quản lý, giải pháp thi công tối ưu... có thể cạnh tranh với mức giá dự thầu hợp lý vẫn có lợi nhuận và đảm bảo chất lượng công trình xây dựng..