“Hé lộ” cách tiếp cận mới với hiểm hoạ hạt nhân

NHI NGUYỄN• 13/04/2023 03:30

Nhiều chuyên gia cho rằng, trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị ngày càng leo thang, cần sớm có cách tiếp cận mới với hiểm hoạ hạt nhân.

Hệ thống tên lửa đạn đạo xuyên lục địa của Nga

>> Toan tính của Nga khi triển khai vũ khí hạt nhân tại Belarus

Vào cuối tháng 3 vừa qua, Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố rằng Nga có ý định trả lại vũ khí hạt nhân chiến thuật tầm ngắn cho Belarus, một lần nữa nhấn mạnh viễn cảnh sử dụng loại vũ khí này trong cuộc chiến ở Ukraine. Trong khi đó, Triều Tiên đang theo đuổi một chương trình tăng tốc thử nghiệm tên lửa, bao gồm cả tên lửa đạn đạo xuyên lục địa có thể tấn công Hoa Kỳ bên cạnh việc Trung Quốc dường như mở rộng đáng kể chương trình vũ khí hạt nhân. Ngoài ra, việc kiểm soát vũ khí hạt nhân đối mặt thách thức mới sau thông báo của Nga tạm dừng thực hiện một số nghĩa vụ theo Hiệp ước START mới với Hoa Kỳ.

Ông Sam Nunn, đồng Chủ tịch Sáng kiến đe dọa hạt nhân, cho rằng một hình thức giảm thiểu mối đe dọa hạt nhân toàn cầu hiệu quả vừa khả thi vừa có thể thực hiện được, đó là ngăn chặn việc sử dụng vũ khí hạt nhân trái phép hoặc vô ý. Hoa Kỳ đã bắt đầu nỗ lực này trong nội bộ với hy vọng rằng các quốc gia có vũ khí hạt nhân khác sẽ làm theo. Nếu thế giới muốn tồn tại trong kỷ nguyên mới của cạnh tranh hạt nhân, mọi quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân phải tăng cường khả năng phòng thủ của mình trước các mối đe dọa. May mắn thay, họ có thể làm như vậy ngay cả khi không có các hiệp ước bằng cách thúc đẩy một hệ thống an toàn hạt nhân toàn cầu.

Trên thực tế, Mỹ đã nhận ra sự cần thiết phải giải quyết những mối đe dọa ngày càng tăng. Theo khuyến nghị của Ủy ban Quân vụ Hạ viện và Thượng viện, các nhà lập pháp đã đưa vào một điều khoản trong Đạo luật Ủy quyền Quốc phòng năm 2022. Theo đó, yêu cầu Bộ trưởng Quốc phòng cung cấp việc đánh giá độc lập về độ an toàn, an ninh và độ tin cậy” của các hệ thống hạt nhân. Sự ủy quyền của Quốc hội đã mang lại cho Nhà Trắng một nền tảng hiếm có để thúc đẩy an toàn sự cố hạt nhân trong và ngoài nước.

Các chuyên gia cho rằng các chính phủ có thể cải thiện công nghệ, quy trình và chính sách liên quan đến kho vũ khí hạt nhân trong khi vẫn duy trì mức độ chỉ huy và kiểm soát cần thiết để răn đe. “Điều quan trọng là chính sách an toàn dự phòng hướng tới tương lai của Hoa Kỳ phải nhìn xa hơn. Chính sách cần đánh giá vị thế hạt nhân hiện tại và cung cấp các đánh giá thường xuyên để tính đến các thực tế chính trị và công nghệ đang thay đổi”, ông Sam Nunn nhấn mạnh.

Theo ông Sam Nunn, bất kỳ quốc gia nào có vũ khí hạt nhân nên tiến hành đánh giá nội bộ của riêng mình về các giao thức an toàn. Khi các đánh giá này được hoàn thành, các phần được giải mật có thể được chia sẻ với các cường quốc hạt nhân khác. Năm quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân được thừa nhận trong Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) – Mỹ, Trung Quốc, Pháp, Nga và Vương quốc Anh - có thể chia sẻ các đánh giá của họ. Các cường quốc vũ trang hạt nhân khác, chẳng hạn như Ấn Độ và Pakistan, có thể làm theo.

>> Chiến sự Nga- Ukraine sẽ khơi dậy chạy đua hạt nhân?

Mặc dù viễn cảnh Nga phối hợp với Mỹ và các cường quốc hạt nhân khác có vẻ xa vời, nhưng vẫn có thể hình dung Nga góp phần giảm thiểu rủi ro hạt nhân toàn cầu bằng cách tham gia vào việc đánh giá an toàn nghiêm trọng về hạt nhân của chính mình. Điều tương tự cũng có thể được mong đợi ở Bắc Kinh. Song song với cuộc đối thoại giữa năm thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, các đánh giá an toàn nội bộ cũng có thể dẫn đến các đề xuất về các biện pháp giảm thiểu rủi ro song phương và đa phương của các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân.

Nga nhiều lần đe doạ sử dụng vũ khí hạt nhân ở Ukraine.

Cuộc họp G-7 dự kiến diễn ra tại Hiroshima vào tháng 5 tới có thể mang đến một cơ hội quan trọng để giải quyết vấn đề. Ví dụ, một tuyên bố chung của Pháp, Vương quốc Anh và Mỹ, trong đó mỗi quốc gia cam kết thực hiện đánh giá an toàn nội bộ của riêng mình và hỗ trợ đối thoại về các nguy cơ hạt nhân, có thể mở ra cơ hội cho các bước giảm thiểu rủi ro của tất cả quốc gia có vũ khí hạt nhân. Đổi lại, các thành viên phi hạt nhân của G7 có lợi ích chung trong việc thúc đẩy an toàn hạt nhân toàn cầu và cũng có thể hỗ trợ sáng kiến.

Tuy nhiên, ông Sam Nunn cho rằng chừng nào còn chiến sự Nga- Ukraine, nguy cơ leo thang hạt nhân vẫn sẽ thực sự hiện diện trong khu vực. Giải pháp hiệu quả và bền vững nhất để giảm thiểu rủi ro đó sẽ là một lệnh ngừng bắn để chuyển xung đột từ chiến trường sang bàn đàm phán. Nhưng một bước đột phá như vậy sẽ chỉ xảy ra khi Kiev và Moscow đạt được lợi ích của họ.

Ngày nay, rõ ràng là sự phụ thuộc ngày càng tăng vào vũ khí hạt nhân để răn đe đang mối đe dọa tương lai của nhân loại. Trong bối cảnh đó, cần có một mô hình an ninh toàn cầu mới. Tuy nhiên theo ông Sam Nunn, bước đi lịch sử đó là không thực tế trong thời gian tới, do căng thẳng giữa các cường quốc ngày càng tăng và sự suy giảm của các chế độ kiểm soát vũ khí hạt nhân. Mặc dù vậy, thế giới không thể chờ đợi thời gian quá lâu để giảm thiểu rủi ro sử dụng vũ khí hạt nhân.