Hiệp định EVFTA: "Xung lực" cho hồi phục kinh tế hậu COVID-19

Quốc hội dự kiến sẽ họp về việc phê chuẩn Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA) vào hôm nay (ngày 20/5) cũng là ngày đầu tiên của Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XIV.

Kỳ vọng những tác động tích cực

Hiệp định EVFTA chỉ cần được Quốc hội Việt Nam phê chuẩn và hai bên hoàn tất thủ tục thông báo theo quy định của Hiệp định là sẽ chính thức có hiệu lực đối với cả EU và Việt Nam từ tháng 7 tới.

Cùng với Hiệp định CPTPP, việc phê chuẩn và thực thi EVFTA khẳng định cam kết của Việt Nam đối với hệ thống thương mại tự do quốc tế, thúc đẩy đàm phán FTA của ta với các đối tác quan trọng khác, đánh dấu giai đoạn hội nhập quốc tế toàn diện và sâu rộng của Việt Nam.

Theo đó, tăng trưởng xuất khẩu hàng hóa sang thị trường EU được kỳ vọng sẽ có những tác động tích cực, đặc biệt trong bối cảnh xuất khẩu nhiều ngành hàng lớn đang chịu ảnh hưởng kép từ dịch COVID-19.

Bộ trưởng  Bộ Công Thương, Trần Tuấn Anh cho biết, trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến tình hình sản xuất và xuất nhập khẩu trên toàn cầu,  EVFTA được đưa vào thực thi dự báo sẽ có ý nghĩa quan trọng giúp bù đắp sự suy giảm của nền kinh tế nước ta. 

Từ phía doanh nghiệp, Hiệp định EVFTA còn được khẳng định là giải pháp mang đến cơ hội thị trường đa dạng hơn cho doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp lấy lại đà tăng trưởng trong giai đoạn khó khăn này.

Cụ thể, doanh nghiệp Việt Nam sẽ có cơ hội tiếp cận các chuỗi cung ứng mới thay thế cho những chuối cung ứng cũ vốn đang bị đứt đoạn hoặc đình trệ tại các thị trường truyền thống do dịch COVID-19 thời gian vừa qua. Đây là tiền đề quan trọng để doanh nghiệp khôi phục và thúc đẩy việc sản xuất kinh doanh sau giai đoạn dịch bệnh.

Thị trường xuất khẩu của doanh nghiệp theo đó cũng có cơ hội được mở rộng và đa dạng hóa hơn, giảm sự lệ thuộc vào một nhóm thị trường nhất định.

EU hiện là một trong những đối tác thương mại chủ yếu của Việt Nam, với kim ngạch hai chiều năm 2019 đạt 56,45 tỷ USD, trong đó xuất khẩu đạt 41,5 tỷ USD, nhập khẩu từ EU đạt 14,9 tỷ USD.

Tuy nhiên, tính chung, 4 tháng đầu năm 2020, xuất khẩu hàng hóa của nước ta sang thị trường EU đạt 10,75 tỷ USD, giảm 8,1%. Do đó, việc EVFTA có hiệu lực vào nửa cuối năm 2020 kỳ vọng sẽ thúc đẩy hoạt động xuất khẩu, đặc biệt với những ngành hàng Việt Nam có thế mạnh như dệt may, giày dép, nông thủy sản...

Song, điều cần lưu ý là từ lợi thế trên lý thuyết đến cơ hội thực tế vẫn còn khoảng cách không nhỏ vì nhiều ngành phải có sự chuẩn bị tốt.

Lợi thế còn trong lý thuyết

Trên thực tế, Việt Nam đã có khoảng thời gian rất dài từ khi bắt đầu đàm phán EVFTA, nhưng sự chuẩn bị của chúng ta cho đến thời điểm này vẫn còn quá nhiều vấn đề cần bàn tới.

Thực tế, không riêng EVFTA mà với hầu hết FTA Việt Nam đã ký, có hiệu lực đến nay, khả năng tận dụng của doanh nghiệp Việt vẫn rất hạn chế. Có những FTA chúng ta nỗ lực để mở khóa thuế quan nhưng khả năng tận dụng chỉ khoảng 30-40%. Có FTA thời gian đầu tận dụng tốt nhưng càng về sau tỷ lệ lại càng giảm dần.

Cụ thể, với EVFTA dự kiến có hiệu lực vào tháng 7 tới, rau quả được xem là một trong những mặt hàng nông sản được hưởng lợi ngay sau đó. Theo đó, EU cam kết mở cửa rất mạnh cho rau quả Việt Nam trong EVFTA bằng việc xóa bỏ ngay 94% trong tổng số 547 dòng thuế rau quả và các chế phẩm từ rau quả khi hiệp định có hiệu lực.

Trong đó, có nhiều sản phẩm là thế mạnh của Việt Nam như vải, nhãn, chôm chôm, thanh long, dứa, dưa… Phần lớn dòng thuế EU cam kết xóa bỏ ngay hiện đều đang có mức thuế MFN trung bình trên 10%, cá biệt có những sản phẩm rau quả đang chịu thuế trên 20%. 

Như vậy, mức cam kết này của EU sẽ tạo ra lợi thế lớn về giá cho rau quả Việt Nam, đặc biệt trong cạnh tranh nhập khẩu vào EU với các nước có cùng ngành hàng về quả chưa có FTA với EU như Thái Lan, Trung Quốc, Malaysia, Indonesia...

Hiện nay theo thống kê của Hiệp hội Rau quả Việt Nam (VinaFruit), tỷ trọng xuất khẩu sang EU mới chỉ chiếm khoảng 3-5% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành. Với thuế suất giảm xuống 0% dự báo kim ngạch sẽ tăng trưởng mạnh. 

Song, đó là tính toán về lý thuyết, còn thực tế để vào được thị trường châu Âu phải bước qua hàng rào kỹ thuật rất khắt khe. Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam khẳng định các yêu cầu về an toàn vệ sinh thực phẩm, dư lượng hóa chất, thuốc bảo vệ thực vật của châu Âu vô cùng nghiêm ngặt. 

Hàng Việt Nam muốn thâm nhập trước hết phải đạt chứng nhận Global GAP. Hiện diện tích trồng rau quả theo chứng nhận Global GAP tại Việt Nam mới chỉ chiếm từ 5-10% tổng diện tích. “Thời gian qua có doanh nghiệp xuất khẩu dù có đơn hàng nhưng đã không tìm được nguồn hàng đạt chuẩn”, ông Nguyên chia sẻ. 

Tương tự với mặt hàng thuỷ sản, ví dụ như tôm sú đông lạnh được giảm thuế từ mức 20% xuống 0% ngay khi EVFTA có hiệu lực. Các sản phẩm tôm khác được giảm theo lộ trình từ 3-5 năm. 

Tuy nhiên, doanh nghiệp nhận định lợi thế vẫn còn trong lý thuyết. “Chúng ta chưa giải quyết được nút thắt nội tại đó chính là nguyên liệu phải đạt chuẩn. Tôm vào EU phải có nguồn nguyên liệu đạt chuẩn ASC, trong khi diện tích nuôi tôm theo chuẩn ASC hiện nay còn rất khiêm tốn. Bởi vậy, lợi thế vẫn mới trong lý thuyết”, ông Hồ Quốc Lực, Tổng giám đốc Công ty thực phẩm Sao Ta chia sẻ. 

Trong khi đó, đại diện doanh nghiệp cho biết, trại nuôi tôm theo chuẩn ASC đòi hỏi diện tích lớn, vốn đầu tư lớn nhưng đa phần nông dân nuôi tôm hiện nay có quy mô nhỏ lẻ nên khó tăng trưởng nhanh. Ngoài các tiêu chuẩn khắt khe về truy suất nguồn gốc,  EU còn đặt ra nhiều quy định về điều kiện tổ chức sản xuất, môi trường… không phải doanh nghiệp nào cũng có thể đáp ứng được ngay.