Khi nhân viên ngân hàng trở thành mắt xích của tội phạm tài chính

Thông tin từ Phòng Cảnh sát kinh tế (Công an TP Đà Nẵng) cho biết, đơn vị đã khởi tố 20 bị can về nhiều tội danh, trong đó có sử dụng mạng máy tính để chiếm đoạt tài sản, rửa tiền, mua bán trái phép thông tin tài khoản ngân hàng, làm giả và sử dụng con dấu, tài liệu giả. Đây là kết quả giai đoạn hai của chuyên án đã được khởi tố từ tháng 1/2025.

Điểm đáng chú ý là sự xuất hiện của một số nhân viên ngân hàng trong đường dây tội phạm. Theo cơ quan điều tra, họ đã trực tiếp cấu kết với đối tượng cầm đầu để mở tài khoản cho các doanh nghiệp “ma”, tạo điều kiện cho dòng tiền phi pháp luân chuyển. Công an đã khám xét nhiều chi nhánh ngân hàng tại Đà Nẵng, Bình Dương và Hà Nội để thu thập chứng cứ. Đến nay, ba nhân viên ngân hàng đã bị khởi tố và quá trình điều tra vẫn đang mở rộng.

Đối tượng cầm đầu được xác định đã sử dụng căn cước công dân giả để thành lập gần 200 doanh nghiệp “ma” và mở hơn 600 tài khoản ngân hàng. Tổng số tiền luân chuyển qua hệ thống này lên tới gần 30.000 tỷ đồng, trong đó có hơn 300 tỷ đồng ngoại tệ. Những con số khổng lồ này phơi bày sự bất lực của các lớp kiểm soát nội bộ ngân hàng, từ khâu thẩm định hồ sơ pháp nhân, xác minh khách hàng đến giám sát giao dịch bất thường. Khi chính những người được xem là “người gác cửa” lại biến thành mắt xích, hệ thống tài chính đã tự mở ra một cánh cửa lớn cho tội phạm.

Bình luận về vụ án, luật sư Nguyễn Đức Biên - Giám đốc Công ty Luật TNHH Đại La cho rằng, việc xử lý cá nhân sai phạm là cần thiết nhưng chưa đủ. Theo ông, nếu chỉ dừng lại ở việc xem ai sai để trừng phạt thì chúng ta sẽ bỏ lỡ bài học quan trọng hơn, đó là hệ thống ngân hàng đã thất bại ở đâu và cần sửa đổi ra sao để ngăn chặn tái diễn.

Theo phân tích của luật sư Biên, cơ chế kiểm soát trong ngân hàng hiện vẫn còn mang tính hình thức. Việc xác minh khách hàng mới chỉ dừng ở giấy tờ, thiếu biện pháp đối chiếu chéo với cơ sở dữ liệu của cơ quan thuế, đăng ký kinh doanh hay theo dõi tần suất thay đổi người đại diện pháp luật. Hệ thống giám sát giao dịch chủ yếu mới tập trung vào từng giao dịch riêng lẻ, trong khi tội phạm thường chia nhỏ dòng tiền, chuyển vòng tròn hoặc rút ra nhanh để tránh ngưỡng báo cáo. Nếu ngân hàng không thay đổi cách tiếp cận, không giám sát theo cụm tài khoản và không sử dụng công nghệ phân tích dữ liệu hiện đại, thì những bất thường vẫn có thể trôi qua một cách êm ái.

Ông Biên cũng chỉ ra thực tế, áp lực chỉ tiêu kinh doanh khiến nhiều nhân viên ngân hàng dễ bỏ qua quy trình thẩm định, tạo kẽ hở cho tội phạm lợi dụng. Trong bối cảnh đó, sự “mềm hóa” thủ tục đã trở thành cơ hội cho các đường dây tài chính phi pháp. Theo luật sư Biên, ngân hàng phải tái cân bằng giữa lợi nhuận và tuân thủ. Ai phát hiện và báo cáo giao dịch đáng ngờ cần được coi là thành tích, còn ai vì mục tiêu doanh số mà bỏ qua quy trình thì phải bị xử lý.

Một vấn đề khác được luật sư Biên nhấn mạnh là sự phối hợp liên ngành. Nếu dữ liệu giữa ngân hàng, cơ quan thuế và công an không được chia sẻ, việc phát hiện những doanh nghiệp “nở rộ” bất thường, mở nhiều tài khoản cùng lúc hoặc luân chuyển tiền phi pháp chỉ là nhiệm vụ bất khả thi. Ông cho rằng cần có một đường dây nóng kết nối ba bên, hoạt động gần như theo thời gian thực, để sàng lọc ngay từ đầu thay vì để dòng tiền bất hợp pháp chảy qua rồi mới truy ngược.

Từ những phân tích trên, luật sư Biên nhấn mạnh điều quan trọng không phải là xử lý vài nhân viên vi phạm, mà là củng cố một hệ thống đủ mạnh để không thể bị vô hiệu hóa. Ngân hàng cần ứng dụng trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu lớn để phát hiện bất thường theo mạng lưới, thay vì chỉ theo từng con số đơn lẻ. Danh sách cảnh báo nội bộ phải được thiết lập để từ chối những doanh nghiệp có dấu hiệu đáng ngờ như thay đổi đại diện pháp luật liên tục hoặc mở nhiều tài khoản trong thời gian ngắn. Cùng với đó, việc luân chuyển cán bộ định kỳ và cơ chế bảo vệ người tố giác cần được áp dụng để giảm nguy cơ “nội ứng”.

“Điều cốt lõi là phải xây dựng một hệ thống không thể bị phá vỡ từ bên trong. Khi dữ liệu được chia sẻ, công nghệ được áp dụng và văn hóa tuân thủ trở thành giá trị cốt lõi, thì tội phạm tài chính, dù tinh vi đến đâu, cũng khó có cơ hội chui lọt qua khe cửa ngân hàng”, luật sư Nguyễn Đức Biên chia sẻ.