Lực đẩy kinh tế tuần hoàn Trung Quốc trong kỷ nguyên năng lượng mới

Trong kỷ nguyên năng lượng mới, những loại pin lithium-ion đã hết hạn sử dụng đang giúp tăng lợi nhuận mạnh mẽ cho một số doanh nghiệp sản xuất thiết bị tái chế chất thải rắn ở miền Trung Trung Quốc.

Các thành phần đắt đỏ như lithium cùng với các vật liệu khác như coban và nicken vẫn giữ được giá trị ngay cả sau khi pin ngừng hoạt động. “Lĩnh vực chất thải từ năng lượng mới có tiềm năng rất lớn, vì năng lượng mới chính là hướng đi của Trung Quốc và thế giới,” SCMP trích lời Giám đốc bán hàng của một công ty con thuộc Tập đoàn Công nghệ Thông minh Hà Nhĩ Hán Dụ tại Trịnh Châu, tỉnh Hà Nam.

Khi ngày càng nhiều pin và tấm pin mặt trời tại Trung Quốc bước vào giai đoạn cuối vòng đời, nhiều doanh nghiệp đang góp phần thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn, nơi vật liệu được tái sử dụng và tái đưa vào sản xuất, giúp giảm chất thải và bảo tồn tài nguyên.

Với việc kim loại quý là thành phần thiết yếu trong nhiều công nghệ năng lượng sạch đang phát triển nhanh chóng ngày nay, chu trình này có ý nghĩa đặc biệt trong việc cải thiện khả năng tự chủ khoáng sản của Trung Quốc khi nước này phải đối mặt với căng thẳng thương mại toàn cầu ngày càng gia tăng, theo một số chuyên gia.

“Việc tái chế khoáng sản chủ yếu nhằm đảm bảo an ninh tài nguyên. Trung Quốc cũng đang tìm kiếm động lực tăng trưởng kinh tế mới bằng cách đẩy mạnh tái chế - lĩnh vực vốn trước đây chủ yếu để giải quyết các vấn đề ô nhiễm,” GS. Đỗ Hoán Chính, chuyên gia kinh tế tuần hoàn tại Đại học Đồng Tế, Thượng Hải cho biết.

Ông Chính nói thêm, sáng kiến được Trung Quốc triển khai cách đây một năm nhằm kích thích tiêu dùng nội địa, nâng cấp quy mô lớn thiết bị và đổi cũ lấy mới các mặt hàng tiêu dùng đã thúc đẩy nhu cầu tái chế và mở ra tiềm năng cho một làn sóng tăng trưởng kinh tế mới.

Đáp ứng nhu cầu đó, Tập đoàn Tái chế Tài nguyên Trung Quốc đặt mục tiêu xây dựng mạng lưới tái chế tài nguyên ngoại tuyến, bao gồm đồ điện tử, các thiết bị điện gió và quang điện đã ngừng hoạt động, theo thông báo chính thức hồi tháng 10/2024.

Sau khoảng một thập kỷ tăng trưởng nhanh của xe điện, Trung Quốc đã bắt đầu chứng kiến “làn sóng pin xe điện hết hạn với quy mô lớn”, theo bản tin chính thức của cuộc họp Quốc vụ viện Trung Quốc vào tháng 2/2025.

Tờ Kinh tế Nhật báo trích dẫn ước tính của Hiệp hội Công nghệ Tiết kiệm Năng lượng Điện tử Trung Quốc cho thấy, khối lượng pin xe điện hết hạn ở Trung Quốc được dự đoán sẽ vượt 4 triệu tấn mỗi năm vào năm 2028, và giá trị sản lượng hàng năm của ngành công nghiệp tái chế pin cũ có thể vượt 280 tỷ nhân dân tệ (38,5 tỷ USD).

Trong khi đó, các mô-đun quang điện của hệ thống điện mặt trời rộng khắp Trung Quốc dự kiến sẽ bắt đầu bị loại bỏ từ năm nay, và làn sóng này sẽ gia tăng trong 5 năm tới.

Không giống như nhiên liệu hóa thạch, kim loại trong các sản phẩm năng lượng mới có thể được tái chế. Trung Quốc đang đẩy mạnh tìm kiếm các mỏ khoáng sản quan trọng trong nước, nhưng gặp khó khăn trong việc mua từ các đồng minh của Mỹ như Australia và Canada.

Trung Quốc hiện vẫn phụ thuộc rất lớn vào nhập khẩu nhiều khoáng sản then chốt, đặc biệt là cho năng lượng mới và sản xuất công nghệ cao như coban, nicken và lithium. Trong khi đó, Mỹ và châu Âu cũng đang cảnh báo về sự phụ thuộc vào Trung Quốc, do nước này kiểm soát phần lớn các khâu trung gian trong tinh chế và sản xuất sản phẩm hoàn thiện.

Khi các nhà sản xuất pin và xe hàng đầu như CATL và BYD ngày càng hoàn thiện hệ sinh thái tái chế pin, nhiều doanh nghiệp nhỏ cũng đang đổ xô vào thị trường tiềm năng này với hy vọng giành được một phần lợi nhuận.

Mặc dù Trung Quốc vẫn đang trong giai đoạn sơ khai trong tái chế chất thải năng lượng mới, nhưng lĩnh vực này cũng chưa phát triển mạnh ở bất kỳ nơi nào trên thế giới.

Liên minh châu Âu đang dẫn đầu về tiêu chuẩn và hệ thống tái chế, còn Trung Quốc có lợi thế không thể so sánh được nhờ chuỗi công nghiệp hoàn chỉnh và thị trường quy mô lớn.

Các chuyên gia khác nhận định đây là một lĩnh vực mới nổi, thu hút nhiều nhà đầu tư nhưng vẫn thiếu quy định và đột phá công nghệ.

Hiện Trung Quốc đang áp dụng chính sách “danh sách trắng” để chuẩn hóa thị trường tái chế pin nhằm tránh ô nhiễm môi trường. Tính đến nay đã có 156 công ty được đưa vào danh sách này.

Tại cuộc họp Quốc vụ viện tháng 2, Trung Quốc đã thông qua một kế hoạch hành động nhằm cải thiện hệ thống tái chế pin xe điện, cam kết xây dựng một hệ thống tái chế tiêu chuẩn hóa, an toàn và hiệu quả.

Trước đó, vào tháng 12, Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin đã yêu cầu doanh nghiệp thiết lập cơ chế đảm bảo chất lượng với khả năng truy xuất nguồn gốc và trách nhiệm sản phẩm, đồng thời nâng cao tiêu chuẩn bắt buộc đối với các sản phẩm tái chế.

Công ty TNHH Tái chế Brunp Quảng Đông (công ty con của CATL), một trong những công ty trong danh sách trắng, cho biết họ có thể thu hồi 99,3% nicken, coban và mangan, cũng như 91% phospho và lithium từ pin đã qua sử dụng.

Điều này giúp Trung Quốc hình thành chu trình khép kín trong phát triển năng lượng mới, từ đó nâng cao khả năng chống chịu của chuỗi cung ứng ngành năng lượng mới.

Pin lithium-ion chứa các kim loại nặng có thể thấm vào đất và nước nếu không được xử lý đúng cách. Việc tái chế chúng cũng có thể nguy hiểm vì nếu cắt sai chỗ, pin có thể phát nổ hoặc phát thải khí độc.

Tuy nhiên, hiện nay phần lớn pin đã qua sử dụng đang đổ về các xưởng tái chế bất hợp pháp nhỏ lẻ tại những khu vực kém phát triển. Bà Trần Lệ Văn, một nhà hoạt động môi trường với hơn 10 năm kinh nghiệm trong xử lý rác thải cảnh báo rằng vấn đề cấp thiết khác là thiếu quy định trong xử lý các mô-đun quang điện đã hết hạn sử dụng.

“Nhiều hộ nông thôn lắp đặt điện mặt trời quy mô nhỏ cách đây hai thập kỷ. Giờ đây, khi lô đầu tiên hết hạn, một số thậm chí bị vứt thẳng vào thùng rác,” bà nói.

Trước bối cảnh đó, các doanh nghiệp tái chế hợp pháp đang gặp khó khăn trong việc thu gom đủ rác thải để xử lý, dẫn đến tình trạng dư thừa công suất.

Tuy nhiên, vấn đề này sẽ giảm bớt khi quy định được hoàn thiện và giai đoạn cao điểm của việc loại bỏ pin xe điện đến trong vài năm tới, khi nhiều thương hiệu ô tô đang tăng tốc chuyển sang xe điện hoàn toàn trong bối cảnh EU cấm bán xe xăng và diesel mới từ năm 2035.