.jpg "Bước chuyển của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu")
Gửi bình luận
Dòng vốn và chuỗi cung ứng toàn cầu dịch chuyển mở cơ hội lớn cho Việt Nam, nhưng năng lực nội tại chưa theo kịp khiến nhiều doanh nghiệp khó tham gia sâu và mất lợi thế khi báo giá.
Sự tái cấu trúc mạnh mẽ của chuỗi cung ứng toàn cầu đang mở ra những cơ hội hiếm có đối với các nền kinh tế châu Á. Việt Nam được hưởng lợi từ xu hướng dịch chuyển sản xuất, thu hút ngày càng nhiều tập đoàn quốc tế tìm kiếm nhà cung cấp tại địa phương. Tuy nhiên, bức tranh thực tế cho thấy khoảng cách đáng kể giữa yêu cầu của chuỗi cung ứng quốc tế và năng lực của phần lớn doanh nghiệp trong nước.
Hiện tượng phân hóa nội lực thể hiện rõ: một nhóm doanh nghiệp đã bắt đầu tiếp cận tiêu chuẩn quốc tế, nhưng phần lớn SME vẫn gặp khó ngay ở những yêu cầu cơ bản như quản lý chất lượng, kiểm soát quy trình, ghi nhận dữ liệu hay tối ưu năng suất. Rào cản lớn nhất nằm ở năng lực sản xuất thấp và chi phí vận hành cao, khiến doanh nghiệp khó cạnh tranh về giá - yếu tố quyết định trong lựa chọn nhà cung cấp của các tập đoàn lớn.
Chia sẻ tại Hội thảo “Vươn ra thế giới và vấn đề nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam” do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức, theo ông Nguyễn Phương Thắng - Giám đốc dịch vụ Hiệu suất & Tăng trưởng (P&Q Solutions), đa phần doanh nghiệp Việt hiện thuộc nhóm nhỏ và vừa, quy mô lao động hạn chế, mức độ tự động hóa thấp và phụ thuộc lớn vào thao tác thủ công. Điều này dẫn đến năng suất lao động và hiệu suất sử dụng máy móc đều thua kém đáng kể so với mặt bằng chung khu vực.
Nhiều nhà máy vẫn vận hành dây chuyền cũ, tiêu hao năng lượng cao và thường xuyên dừng máy ngoài kế hoạch. Chỉ riêng chi phí năng lượng, chi phí chạy máy và chi phí thời gian chờ đã khiến giá thành sản phẩm đội lên ngay từ khâu vận hành. Khi bước vào vòng báo giá đầu tiên, doanh nghiệp Việt thường mất lợi thế và không thể cạnh tranh với các đối thủ có quy trình chuẩn hóa hơn.
Ngoài chi phí sản xuất, doanh nghiệp còn chịu áp lực lớn từ logistics, nhập khẩu nguyên liệu, kiểm định chất lượng và thủ tục tuân thủ. Đây đều là những yếu tố khiến giá thành tăng, biên lợi nhuận giảm và khả năng giữ đơn hàng lâu dài trở nên bấp bênh, dù Việt Nam có lợi thế về vị trí địa lý và nguồn nhân lực.
Một thách thức quan trọng khác là tiêu chuẩn của các thị trường cao cấp như Mỹ, EU hay Nhật Bản. Các thị trường này đặt ra yêu cầu khắt khe về an toàn sản phẩm, môi trường, truy xuất nguồn gốc và quản lý rủi ro. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp Việt chưa đầu tư bài bản vào hệ thống quản lý chất lượng, dẫn đến tỷ lệ lỗi cao và quy trình thiếu ổn định. Điều này khiến sản phẩm ít khi vượt qua được vòng đánh giá kỹ thuật, cho dù giá cả có thể cạnh tranh.
Trong bối cảnh hơn 96% doanh nghiệp Việt là nhỏ và siêu nhỏ, hạn chế về vốn và thiếu nhân lực chất lượng cao khiến việc đổi mới thiết bị, nâng cấp công nghệ hoặc đầu tư quản trị chuyên nghiệp gặp nhiều trở ngại. Mô hình sản xuất cơ bản, chi phí cao nhưng năng suất thấp tạo thành vòng lặp kéo dài, khiến doanh nghiệp khó tạo ra đột phá trong khi cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt.
Theo ông Thắng, doanh nghiệp muốn tham gia chuỗi cung ứng quốc tế không nhất thiết phải thực hiện những khoản đầu tư khổng lồ hay chuyển đổi toàn bộ nhà máy trong thời gian ngắn. Điều quan trọng hơn là thay đổi tư duy vận hành và bắt đầu bằng các cải tiến căn bản nhưng tác động lớn.
Ông nhấn mạnh việc nâng cấp hệ thống quản trị sản xuất bằng các công cụ và phương pháp hiện đại. Các mô hình như LEAN đã chứng minh hiệu quả rõ rệt tại nhiều doanh nghiệp Việt khi giúp giảm 15–30% thời gian chờ, cắt giảm lãng phí trong vận hành và tăng năng suất dây chuyền mà không cần tăng nhân lực. Đây cũng là bước đệm để doanh nghiệp có thể tiến tới tự động hóa hoặc số hóa quy trình trong tương lai.
Song song với tối ưu vận hành, hệ thống tiêu chuẩn quốc tế đóng vai trò then chốt. Các tiêu chuẩn như ISO 9001, IATF 16949, ISO 14001 hay tiêu chuẩn an toàn lao động không chỉ giúp doanh nghiệp vượt qua vòng thẩm định của đối tác quốc tế mà còn cải thiện chất lượng nội bộ. Khi dữ liệu được ghi nhận đầy đủ và minh bạch, doanh nghiệp có cơ sở để giảm tỷ lệ lỗi, giảm chi phí kiểm định và tăng độ tin cậy khi giao hàng.
Chuyên gia Lê Xuân Trường khẳng định tiêu chuẩn là một “ngôn ngữ chung” trong sản xuất toàn cầu và chứng nhận đóng vai trò như “tấm hộ chiếu” thể hiện năng lực nhà cung cấp. Khi doanh nghiệp nói cùng ngôn ngữ với đối tác, cơ hội tham gia chuỗi cung ứng – từ cấp 2 lên cấp 1 – sẽ mở rộng đáng kể.
Ứng dụng công nghệ trong quản lý cũng là hướng đi cần thiết. Phần mềm quản lý sản xuất, quản lý chất lượng, hệ thống ERP hoặc các công cụ theo dõi hiệu suất thiết bị giúp doanh nghiệp minh bạch dữ liệu, giảm phụ thuộc vào kinh nghiệm cá nhân và tối ưu nguồn lực theo thời gian thực. Nhà quản lý có thể nhanh chóng phát hiện điểm nghẽn, dự báo rủi ro và sắp xếp kế hoạch sản xuất chính xác hơn.
Bên cạnh cải tiến nội bộ, tăng cường liên kết trong chuỗi cung ứng là chìa khóa quan trọng. Việc tham gia cụm liên kết ngành, đăng ký chương trình nhà cung cấp của các tập đoàn FDI hoặc hợp tác với nhà cung cấp trong nước giúp doanh nghiệp nhỏ nâng cao kỹ thuật, giảm chi phí nguyên liệu và tiếp cận tiêu chuẩn quốc tế dễ dàng hơn. Đây cũng là cách thu hẹp khoảng cách về công nghệ và mở rộng năng lực sản xuất cho các SME.
Cuối cùng, mọi cải tiến đều quay về yếu tố con người. Đầu tư vào đào tạo, xây dựng văn hóa cải tiến liên tục và trao quyền cho nhân sự vận hành là nền tảng giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh dài hạn. Khi đội ngũ hiểu và làm chủ công việc, các phương pháp hiện đại mới phát huy hiệu quả.
Sự thay đổi sâu rộng của chuỗi cung ứng thế giới đang tạo ra thời điểm vàng đối với doanh nghiệp Việt. Tuy nhiên, để nắm bắt được cơ hội, doanh nghiệp cần tập trung vào tối ưu vận hành, cải tiến liên tục và chuẩn hóa toàn diện. Cùng với đầu tư công nghệ và xây dựng văn hóa cải tiến, tăng cường liên kết chuỗi sẽ giúp doanh nghiệp vừa nâng cao hiệu suất, vừa cải thiện năng lực cạnh tranh bền vững.
Đây là những bước đi thiết yếu để doanh nghiệp không chỉ giữ chân các đơn hàng hiện tại mà còn vươn ra thị trường quốc tế với năng lực thực chất, không bỏ lỡ làn sóng dịch chuyển sản xuất đang diễn ra mạnh mẽ.
