Nhà đầu tư dựa vào điều gì để quyết định đầu tư cho startup

Trong thế giới startup đa sắc màu, đầy sáng tạo những cũng không thiếu rủi ro và cạnh tranh, việc huy động vốn thành công không chỉ là câu chuyện về một ý tưởng đột phá hay một bản thuyết trình gọi vốn đẹp mắt. Theo chia sẻ của các chuyên gia trong ngành đầu tư, hành trình này thực chất là một quá trình mà ở đó các nhà sáng lập đang bán hy vọng, và các quỹ đầu tư mạo hiểm hoặc quỹ cổ phần tư nhân đang mua hy vọng đó từ các lãnh đạo doanh nghiệp. Nhưng làm thế nào để định lượng và thẩm định được "hy vọng" đó?

Ông Phạm Quang - Ủy viên Ủy ban Đầu tư, Quỹ Đầu tư tư nhân ABB – cho biết, điều đầu tiên mà một nhà đầu tư theo trường phái truyền thống như ông tìm kiếm là tài sản có giá trị. Điều này không chỉ liên quan đến việc xem xét giá cả, hay liệu nhà đầu tư có mua với biên độ an toàn hay không, mà còn là thời điểm phải thích hợp. Theo kinh nghiệm của ông, ngay cả khi một công ty sở hữu tài sản tốt và đội ngũ xuất sắc, nếu thời điểm không đúng, tức là không phù hợp với xu hướng, ngành, hoặc lĩnh vực đang hoạt động, thì việc đầu tư khó có thể thành công. Do đó, sự ăn khớp giữa tài sản, giá cả và thời điểm tham gia thị trường là yếu tố số một trong quyết định đầu tư.

Khi đã vượt qua được tiêu chí về thời điểm và giá trị cơ bản, mô hình kinh doanh phải chứng minh được khả năng tăng trưởng đột phá. Nhà đầu tư luôn kỳ vọng công ty sẽ mở rộng, nghĩa là startup phải có khả năng mở rộng (scalable).

Tuy nhiên, mở rộng mà không có rào cản thì dễ bị sao chép. Vì vậy, yếu tố thứ ba là khả năng khác biệt hóa so với các công ty khác trên thị trường. Song hành với sự khác biệt là khả năng tự bảo vệ. Chiến lược thực thi của công ty phải có khả năng phòng thủ. Khả năng phòng thủ này có ý nghĩa chiến lược quan trọng, giúp công ty duy trì lợi nhuận bền vững bằng cách bảo vệ mình trước các đối thủ cạnh tranh và những người mới tham gia thị trường.

Trong thời đại hiện nay, tất cả những kế hoạch kinh doanh, những mô hình canvas, hay những giải pháp tìm ra điểm đau đều nghe có vẻ rất tốt trên giấy tờ. Thậm chí, việc tìm ra nỗi đau của người dùng (pain point) và đề xuất giải pháp bây giờ còn dễ dàng hơn nhờ sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo (AI). Nhưng liệu những kế hoạch đó có khả năng thực thi được hay không lại là một chuyện rất khác. Khả năng thực thi này phụ thuộc sâu sắc vào con người, hệ thống, quy trình, và mọi thứ khác trong tổ chức.

Chính vì lẽ đó, khả năng thực thi đưa nhà đầu tư đến yếu tố quan trọng tiếp theo: lãnh đạo. Lãnh đạo là điều mà các quỹ luôn xem xét khi thẩm định (due diligence) đội ngũ điều hành. Theo định nghĩa của ông Quang, lãnh đạo là việc dẫn dắt sự di chuyển, bao gồm sự di chuyển của con người, hệ thống, chiến lược, kế hoạch, KPI và hành động. Sự dẫn dắt này cần phải đạt được sự đồng bộ (synchronization), bởi vì nếu đội ngũ giỏi mà chiến lược tệ, hoặc không đủ nguồn lực để thực hiện, thì toàn bộ tổ chức sẽ thất bại.

Bà Hoàng Thị Kim Dung – Giám đốc quốc gia Genesia Ventures Việt Nam - cũng nhấn mạnh rằng lãnh đạo là cách xây dựng lòng tin trong đội ngũ, trao quyền, và đặt ra tầm nhìn, sứ mệnh, mục tiêu đồng bộ để mọi người cùng đi theo một hướng, đảm bảo đội ngũ thực thi hiệu quả và có khả năng mở rộng.

Trong các phẩm chất lãnh đạo, tầm nhìn đóng vai trò là yếu tố nền tảng. Tầm nhìn không chỉ là một mục tiêu khá chung chung như “chúng tôi muốn trở thành lớn nhất Đông Nam Á”. Tầm nhìn phải chứa đựng khát vọng, cảm xúc và là lý do sâu xa khiến các nhà sáng lập làm những gì họ đang làm, và phải hoạt động như một chất keo để gắn kết tất cả mọi người, từ đội ngũ, gia đình, cổ đông, đến cả khách hàng, cùng nhau xây dựng và dẫn dắt tổ chức tiến lên.

Ví dụ, tầm nhìn của Starbucks là tạo ra “một nơi thứ ba” (A third place – Là nơi mọi người tìm đến sau nhà và công ty), thể hiện tham vọng và cảm xúc rõ ràng. Hay như một chuỗi rạp chiếu phim giá cả phải chăng ở Việt Nam, tầm nhìn là “mang lại giải trí giá cả phải chăng, mang lại sự khai sáng dễ tiếp cận cho những người trẻ ở khu vực nông thôn”. Tầm nhìn này phải gắn liền với mô hình kinh doanh và phải phục vụ thị trường đại chúng, và nhà sáng lập phải sống và chết với tầm nhìn đó.

Cuối cùng, bên cạnh những yếu tố hữu hình và chiến lược, nhà đầu tư còn tìm kiếm ý chí và tư duy của các nhà sáng lập. Các nhà đầu tư rất thực tế, họ không yêu cầu startup giai đoạn đầu phải có một hệ thống quản trị hoàn hảo và đắt đỏ như Oracle hay SAP. Điều họ đánh giá là liệu founder có sẵn lòng cho việc hoàn trả sau này hay không. Nếu founder gửi thông điệp rằng họ chưa hoàn hảo 100%, nhưng đang nỗ lực tiến lên và bắt đầu xây dựng quản trị, điều đó là đủ. Từ góc độ của nhà đầu tư, họ sẵn sàng giúp công ty nâng cấp mức độ quản trị lên một cấp độ cao hơn sau khi đã đầu tư, ông Quang cho biết.

Tất cả các yếu tố trên nhằm phục vụ cho công thức lợi nhuận rõ ràng của nhà đầu tư. Từ góc độ quỹ đầu tư tư nhân, họ định giá dựa trên giá trị kỳ vọng sẽ nhận được sau ba đến năm năm. Công thức này thường là gấp ba lần số tiền đã đầu tư. Vì vậy, bất kể câu chuyện có hấp dẫn đến đâu, việc xây dựng một startup thành công đòi hỏi sự kết hợp chặt chẽ giữa tầm nhìn, khả năng thực thi có kỷ luật, và ý chí không ngừng cải tiến để chứng minh rằng công ty có khả năng đạt được lợi nhuận kỳ vọng trong tương lai.