Đề xuất bổ sung hai quỹ đầu tư: Cần một khung khổ giám sát chặt chẽ

Bộ Tài chính đang lấy ý kiến dự thảo sửa đổi Thông tư 98/2020 về quỹ đầu tư chứng khoán, trong đó lần đầu đưa ra khái niệm quỹ đầu tư trái phiếu hạ tầng và quỹ đầu tư công cụ thị trường tiền tệ.

Đây là đề xuất gây chú ý, bởi nó chạm vào hai điểm nghẽn lớn nhất của thị trường vốn: thiếu kênh hút vốn dài hạn cho hạ tầng và thiếu kênh linh hoạt cho dòng tiền ngắn hạn.

Thêm công cụ huy động vốn cho thị trường

Theo dự thảo, quỹ đầu tư trái phiếu hạ tầng sẽ hoạt động theo mô hình quỹ đóng, huy động vốn một lần rồi niêm yết chứng chỉ quỹ trên sàn giao dịch. Danh mục đầu tư chủ yếu là trái phiếu phát hành để xây dựng hạ tầng, cùng các công cụ nợ của Chính phủ, trái phiếu được bảo lãnh hoặc trái phiếu chính quyền địa phương. Tối thiểu 65% NAV phải được đầu tư vào nhóm tài sản an toàn và có liên quan trực tiếp đến hạ tầng, một tỷ lệ nhằm bảo đảm dòng tiền vào đúng mục đích.

Trong khi đó, quỹ đầu tư công cụ thị trường tiền tệ được thiết kế theo mô hình quỹ mở, mục tiêu là phục vụ nhu cầu quản lý dòng tiền ngắn hạn. Quỹ này đầu tư vào tiền gửi, chứng chỉ tiền gửi, các công cụ nợ có thời gian đáo hạn không quá 12 tháng. Ít nhất 80% NAV phải nằm trong nhóm tài sản thu nhập cố định ngắn hạn để bảo đảm thanh khoản.

Bình luận về đề xuất này, nhiều ý kiến cho rằng Bộ Tài chính đang cố gắng vá vào khoảng trống mà thị trường vốn thiếu vắng từ lâu. Các dự án hạ tầng vẫn chủ yếu dựa vào ngân hàng và trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ. Sau biến động 2022 - 2023 trên thị trường trái phiếu, câu chuyện “tìm vốn dài hạn nhưng an toàn hơn” trở nên bức thiết.

Nếu được thiết kế bài bản, quỹ trái phiếu hạ tầng có thể tạo ra một bộ lọc chuyên nghiệp hơn, dự án muốn được quỹ mua trái phiếu thì phải đáp ứng chuẩn minh bạch, được thẩm định độc lập và công bố rủi ro rõ ràng. Đây là điều mà thị trường trái phiếu doanh nghiệp thời gian qua thiếu nhất.

Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng đằng sau cơ hội luôn là rủi ro. Và rủi ro lớn nhất nằm ở câu hỏi: liệu khung pháp lý hiện nay đã đủ để bảo vệ nhà đầu tư hay chưa?

Cần giám sát chặt để bảo vệ nhà đầu tư

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, Luật sư Lê Thị Nhung – Giám đốc Công ty Luật L&A Legal Experts cho rằng, việc đưa hai loại quỹ vào dự thảo là đúng xu hướng phát triển thị trường vốn, nhưng không vì thế mà coi đây là sản phẩm “an toàn mặc định”.

“Quỹ trái phiếu hạ tầng có bản chất đầu tư vào trái phiếu, mà trái phiếu, dù gắn với hạ tầng, vẫn mang rủi ro không nhỏ. Điều quan trọng nhất là cách thẩm định. Nếu dự án hạ tầng được đưa vào danh mục, quỹ phải có bộ tiêu chí đánh giá minh bạch, có phân tích rủi ro độc lập và có báo cáo đầy đủ gửi nhà đầu tư. Không thể dựa hoàn toàn vào báo cáo do chính doanh nghiệp phát hành cung cấp”, bà nói

Theo Luật sư Nhung, cần cân nhắc yêu cầu bổ sung công bố thông tin riêng cho trái phiếu hạ tầng, bao gồm tiến độ dự án, tổng mức đầu tư điều chỉnh, các rủi ro chính, cùng nguyên tắc giám sát quá trình sử dụng vốn. Bà cho rằng lộ trình xếp hạng tín nhiệm bắt buộc đối với các đợt phát hành lớn cũng là yếu tố nên được xem xét, vì đây là thông lệ nhiều thị trường đã áp dụng để hạn chế rủi ro lan rộng.

Với quỹ công cụ thị trường tiền tệ, luật sư Nhung đồng tình rằng rủi ro thấp hơn, nhưng không thể xem nhẹ yếu tố thanh khoản.

“Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, ngay cả quỹ thị trường tiền tệ cũng có thể gặp sức ép rút vốn hàng loạt khi thị trường biến động. Vì vậy cần xác định rõ hạn mức đầu tư vào từng tổ chức phát hành, tỷ lệ tài sản có thể chuyển đổi ngay, cùng cơ chế cảnh báo sớm khi dòng vốn rút mạnh”, Luật sư Nhung nói, đồng thời cũng nhấn mạnh yếu tố mà nhiều nhà đầu tư cá nhân ít để ý, hiểu đúng bản chất sản phẩm. Với tên gọi “trái phiếu hạ tầng”, nhiều người có thể nghĩ đây là sản phẩm gần như an toàn hoàn toàn, trong khi rủi ro phụ thuộc vào từng dự án cụ thể. Vì vậy, yêu cầu minh bạch thông tin và tư vấn giải thích sản phẩm là cực kỳ quan trọng. Không phải ai cũng có khả năng tự đánh giá mức độ rủi ro của một dự án hạ tầng. Trách nhiệm giải thích phải đi cùng với trách nhiệm quản trị rủi ro.

Theo Luật sư Nhung, hai loại quỹ này hoàn toàn có thể trở thành “cú hích” nếu khung pháp lý đủ rõ. Quỹ trái phiếu hạ tầng giúp tạo dòng vốn dài hạn ổn định cho các dự án giao thông, năng lượng, cấp thoát nước. Quỹ thị trường tiền tệ giúp doanh nghiệp và người dân có thêm kênh quản lý dòng tiền ngắn hạn với chi phí hợp lý. Thị trường vốn càng đa dạng sản phẩm, khả năng giảm tải cho hệ thống ngân hàng càng lớn.

Tuy nhiên, Luật sư cũng cho rằng, nếu khuôn khổ giám sát không đủ chặt, sản phẩm mới rất dễ trở thành kênh hút vốn thiếu an toàn, lặp lại rủi ro đã từng xảy ra với trái phiếu doanh nghiệp. Điểm mấu chốt vẫn là câu chuyện minh bạch và trách nhiệm giải trình, từ phía doanh nghiệp phát hành, công ty quản lý quỹ đến đơn vị phân phối.

“Sản phẩm mới không phải vấn đề. Vấn đề là cách thị trường và cơ quan quản lý bảo đảm những rủi ro đặc thù được nhìn nhận đúng và công bố đúng. Chỉ khi hàng rào được dựng đủ cao, hai loại quỹ mới có thể trở thành động lực phát triển thị trường vốn, thay vì tạo thêm rủi ro cho nhà đầu tư”, Luật sư Nhung nêu quan điểm.