Phụ nữ - Những nhà cách tân vĩ đại của văn chương thế giới

Do xã hội nam quyền kéo dài hàng ngàn năm, số phụ nữ viết văn rất ít ỏi so với nam giới. Nhưng chính phụ nữ mới là tác giả của những sáng tạo vĩ đại nhất trong lịch sử văn chương thế giới: thơ trữ tình và tiểu thuyết thế tục.

Sappho, mẹ đẻ của thơ trữ tình Hy Lạp

Nhà thơ trữ tình đầu tiên trong lịch sử thơ ca thế giới là Sappho, nữ thi sĩ Hy Lạp. Người ta biết rất ít về bà, ngoài một số thông tin sơ sài, chủ yếu dựa vào những đoạn thơ của bà còn lưu lại được. Bà sinh vào khoảng năm 620 Tr.CN, từng lưu lạc từ đến Sicilia trước khi trở về sống đến cuối đời ở hòn đảo Lesbos quê hương. Điều chúng ta biết chắc chắn, đó là Sappho sống vào một thời đại đầy những biến đổi chính trị và xã hội.

Trong một đoạn thơ còn lại, Sappho nói đến những khó khăn thiếu thốn trong thời gian lưu lạc ở Sicilia. Thơ của Sappho được Thư viện Alexandria gom thành 9 tập. Tất cả đều đã bị thất lạc, chỉ còn lại những đoạn rời rạc. Nhưng như vậy cũng đủ để ta hình dung gia tài thi ca đồ sộ của một trong những nhà thơ có nhiều ảnh hưởng nhất trong lịch sử nhân loại.

Ngay từ thời cổ đại, thơ của Sappho đã được ca ngợi hết lời. Plato viết về bà:

Ai bảo rằng có chín Nàng thơ: ôi thật là vội vã!

Hãy nhìn kia, còn có Sappho, nàng thơ người Lesbos, thứ mười

Thơ Sappho trong sáng về ngôn từ, giản dị về cấu trúc, nhưng sâu sắc về ý tưởng. Nhưng thơ bà còn được ca ngợi hơn nữa vì tính người của nó. Nếu như thơ của các thi sĩ nam đầy những tư tưởng cao siêu, những thần linh và anh hùng, thì thơ Sappho là nỗi khắc khoải, tiếng than thở lo âu của con người bình thường. Chủ đề trung tâm của bà là tình yêu.

Murasaki Shikibu, tác giả cuốn tiểu thuyết đầu tiên của nhân loại. (Tranh lụa của De Agostini)

Trong thơ bà, thay cho những điển tích nặng nề là ngôn ngữ đời thường, những hình ảnh sống động mà gần gũi, như tiếng chim hót trong vườn, trái táo trên cây, như bầu trời đầy sao bên khung cửa sổ. Thay cho tiếng xủng xoảng của gươm đao và áo giáp là tiếng trở mình trằn trọc của người phụ nữ cô đơn:

Phụ nữ mới là tác giả của những sáng tạo vĩ đại nhất trong lịch sử văn chương thế giới: thơ trữ tình và tiểu thuyết thế tục.

Giờ Tình Yêu, không thoát nổi, đang chế ngự, đang rung chuyển đời tôi Rót đầy tôi vị ngọt ngào cay đắng

...thời gian vùn vụt trôi.

Tôi nằm trên giường, đơn độc.

Sappho, với cuộc sống nội tâm và khả năng cảm nhận tinh tế của một người đàn bà, đã chuyển thi ca từ trời cao xuống đất, nơi con người thay cho thần linh giữ vị trí trung tâm. Vì thế, thật không ngoa khi nói rằng bà là người sinh ra thơ trữ tình.

Genji Monogatari có vai trò rất quan trọng trong văn hoá Nhật, trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho các văn nghệ sĩ Nhật Bản mọi thời đại.

Phụ nữ cũng là tác giả của một sáng tạo vĩ đại khác, đó là tiểu thuyết. Nhà tiểu thuyết đầu tiên của nhân loại là Murasaki Shikibu. Cùng với một số người phụ nữ tài hoa khác, Murasaki đóng một vai trò đặc biệt to lớn đối với văn học Nhật Bản thời Bình An nói riêng và với văn học Nhật Bản nói chung.

Cuối thế kỷ VIII, kinh đô của Nhật Bản được dời về Kyoto, với tên gọi “Heiankyo” (Bình An Kinh). Đó là một thời đại thái bình kéo dài bốn thế kỷ, khi dân chúng ấm no, khắp nơi tràn ngập không khí vui tươi tao nhã. Thế kỷ IX chứng kiến niềm say mê văn hóa Trung Quốc. Người Nhật đua nhau biên soạn, sưu tầm hoặc sáng tác văn chương bằng chữ Hán, rập theo khuôn mẫu của văn học Trung Quốc. Làn sóng say mê văn học Trung Quốc chỉ lắng xuống vào cuối thế kỷ.

Một yếu tố quyết định đến sự phát triển của văn học Nhật Bản thời kỳ này là sự phát triển của chữ viết. Từ chữ Manyogana được tạo ra từ chữ Hán trước đó, người ta lại sáng tạo thêm chữ hiragana và chữ katakana, tạo điều kiện cho các nhà văn, nhà thơ sáng tác bằng tiếng Nhật. Chính trong giai đoạn này các tác phẩm
văn xuôi đã ra đời, như Take tori monogatari (Truyện Taketori), Ise monogatari (Truyện Ise). Năm 905, lần đầu tiên một tuyển tập thơ Nhật, Kokin waka shu (Cổ kim Hòa ca tập, tức “Tuyển tập thơ ca cũ và mới của Nhật”) được biên soạn theo lệnh của Nhật Hoàng Daigo. Tác phẩm này đã khẳng định vị trí của thơ dân tộc Nhật Bản.

Cố đô Kyoto (Bình An Kinh), Văn học Nhật Bản thời Bình An thế kỷ thứ X gắn liền với thành công vang dội của các nhà văn, nhà thơ nữ.

Sự trưởng thành của văn học Nhật viết bằng tiếng Nhật trong thế kỷ thứ X gắn liền với thành công vang dội của các nhà văn, nhà thơ nữ, phần lớn là những phụ nữ thượng lưu và trung lưu. Họ ghi chép lại những trải nghiệm của mình trong cuộc sống ở chốn đô hội dưới dạng những cuốn nhật ký. Cuốn Kagero nikki (Nhật ký Kagero) là tác phẩm đầu tiên viết dưới dạng nhật ký của dòng văn học nữ lưu. Sau đó, nhật ký trở thành thể loại văn học phổ biến với hàng loạt tác phẩm, như Izumi Shikibu Nikki (Nhật ký Izumi Shikibu), Murasaki shikibu Nikki (Nhật ký Murasaki Shikibu), Sarashina Nikki (Nhật ký Sarashina), Kinukino Suke Nikki (Nhật ký Kinukino Suke). Trong khi các đấng mày râu vẫn còn say sưa với chữ Hán, thì phụ nữ đã sử dụng chữ Hiragana của Nhật để sáng tác. Chính phụ nữ đã làm cho chữ Nhật phát triển.

Nhà văn lớn nhất của nền văn học Nhật Bản là Murasaki Shikibu, tác giả của Genji Monogatari (Truyện Genji), một văn xuôi đã ra đời, như Take tori monogatari (Truyện Taketori), Ise monogatari (Truyện Ise). Năm 905, lần đầu tiên một tuyển tập thơ Nhật, Kokin waka shu (Cổ kim Hòa ca tập, tức “Tuyển tập thơ ca cũ và mới của Nhật”) được biên soạn theo lệnh của Nhật Hoàng Daigo. Tác phẩm này đã khẳng định vị trí của thơ dân tộc Nhật Bản.

Sự trưởng thành của văn học Nhật viết bằng tiếng Nhật trong thế kỷ thứ X gắn liền với thành công vang dội của các nhà văn, nhà thơ nữ, phần lớn là những phụ nữ thượng lưu và trung lưu. Họ ghi chép lại những trải nghiệm của mình trong cuộc sống ở chốn đô hội dưới dạng những cuốn nhật ký. Cuốn Kagero nikki (Nhật ký Kagero) là tác phẩm đầu tiên viết dưới dạng nhật ký của dòng văn học nữ lưu. Sau đó, nhật ký trở thành thể loại văn học phổ biến với hàng loạt tác phẩm, như Izumi Shikibu Nikki (Nhật ký Izumi Shikibu), Murasaki shikibu Nikki (Nhật ký Murasaki Shikibu), Sarashina Nikki (Nhật ký Sarashina), Kinukino Suke Nikki (Nhật ký Kinukino Suke). Trong khi các đấng mày râu vẫn còn say sưa với chữ Hán, thì phụ nữ đã sử dụng chữ Hiragana của Nhật để sáng tác. Chính phụ nữ đã làm cho chữ Nhật phát triển.

Makura no Soshi (Pillow book - Sách gối đầu giường) của nữ văn sĩ xuất sắc Shonagon là cuốn tùy bút đầu tiên của Nhật Bản

Nhà văn lớn nhất của nền văn học Nhật Bản là Murasaki Shikibu, tác giả của Genji Monogatari (Truyện Genji), một cung nữ thuộc dòng dõi quý tộc nổi tiếng Fujiwara. Là con gái của một đại thần trong triều, chồng chết sớm, Murasaki Shikibu ở trong cung điện một thời gian rồi lui về sống bên hồ Biwa. Tại đây, bà đã hoàn thành tác phẩm vĩ đại của mình. 

Genji Monogatari là cuốn tiểu thuyết hiện đại đầu tiên của nhân loại, sáng tác vào khoảng từ năm 1004 đến 1012, trước Don Quixote của Tây Ban Nha và Hồng Lâu mộng của Trung Quốc tới 6 thế kỷ. Xoay quanh cuộc đời nhân vật chính, Hikaru Genji, con trai một tỳ thiếp của vua, cuốn tiểu thuyết mô tả vô cùng tinh tế và sống động cuộc  sống cung đình cùng những mối quan hệ xã hội và tình cảm riêng tư của các nhân vật. Truyện Genji gồm 54 tập, trong đó 44 tập nói về cuộc đời của Genji, và 10 tập sau nói về con trai của Genji. Genji Monogatari có vai trò rất quan trọng trong văn hoá Nhật, trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho các văn nghệ sĩ Nhật Bản mọi thời đại. 

Văn học Nhật Bản thời Bình An còn có một nữ văn sĩ xuất sắc khác, đó là Shonagon, mà tên tuổi gắn liền với thể tùy bút. Tác phẩm chính của bà, Makura no Soshi (Sách gối đầu giường), cũng là cuốn tùy bút đầu tiên của Nhật. Shonagon cũng là một cung nữ, con gái của nhà thơ nổi tiếng Kyorarano Motozuke. Tương truyền, vì thời đó giấy rất hiếm, bà phải giả vờ xin hoàng hậu về làm gối nhưng sau đó dùng để ghi chép những tâm sự thầm kín của mình. Bao gồm khoảng 300 đoạn, Makura no soshi có lẽ là chiếc gối nổi tiếng nhất trong lịch sử. 

Cái chung giữa sáng tạo của Sappho, Murasaki và Shonagon là thái độ trân trọng con người như nó hiện hữu trên thực tế, với mọi cung bậc hạnh phúc, khổ đau.