Hoàn thiện pháp lý cho các sản phẩm từ công nghệ AI

GIA NGUYỄN thực hiện• 03/06/2023 03:10

Mặc dù trí tuệ nhân tạo (AI) bắt đầu được quan tâm tại Việt Nam chưa lâu nhưng với những tiềm lực sẵn có, chắc chắn AI sẽ phát triển rất nhanh trong tương lai.

>>Trí tuệ nhân tạo: Xu thế tất yếu của thời đại mới

Từ thực tế này sẽ kéo theo những thách thức pháp lý đòi hỏi hệ thống pháp luật phải được xây dựng hoàn thiện… Đây là chia sẻ của Luật sư Nguyễn Trọng Hiệp – Giám đốc Công ty Luật HPVN với Diễn đàn Doanh nghiệp.

- Việc ứng dụng công nghệ AI trong đời sống ngày càng phổ biến thời gian gần đây, điển hình như ChatGPT đang thực sự tạo ra cơn sốt với hàng triệu người dùng trên thế giới, kéo theo nhiều vấn đề pháp lý liên quan, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến sở hữu trí tuệ (SHTT). Luật sư có thể cho biết pháp luật của các quốc gia quy định về vấn đề này như thế nào?

Hầu hết Luật SHTT của các quốc gia trên thế giới đều chưa công nhận AI là đối tượng của bảo hộ quyền SHTT, hay nói cách khác những sản phẩm do AI tạo ra không được bảo hộ quyền SHTT.

Như tại Úc, luật pháp hiện không công nhận AI là tác giả đối với các tác phẩm do AI tạo ra. Cụ thể, Mục 32 của Đạo luật Bản quyền 1968 (Cth) quy định: “quyền tác giả tồn tại trong một tác phẩm văn học, kịch, âm nhạc hoặc nghệ thuật gốc mà tác phẩm chưa được xuất bản và tác giả là công dân hoặc cư dân sinh sống tại Úc”.

Tại Mỹ, Cục Bản quyền nước này cũng đã từ chối tất cả đơn đăng ký quyền tác giả đối với sản phẩm do AI tạo ra khi cho rằng các tác phẩm này không phải do con người sáng tạo ra. Bằng cách tiếp cận này, bất cứ tác phẩm nào được tạo ra từ AI cũng sẽ không được pháp luật về quyền tác giả tại Mỹ công nhận.

Tuy nhiên, một số quốc gia như Ấn Độ, Hồng Kông, Anh, New Zealand hay Ireland, hệ thống Luật SHTT lại trao quyền tác giả cho lập trình viên – người tạo ra các chương trình AI.

>>Trí tuệ nhân tạo tạo sinh tiến vào doanh nghiệp

Trước đó, Tổ chức SHTT thế giới (WIPO) đã bắt đầu thảo luận các ảnh hưởng của AI tới hệ thống SHTT. Cụ thể, WIPO đã định hình một số vấn đề nổi cộm và kêu gọi các quốc gia cùng tham gia thảo luận cho ý kiến, cụ thể như: Việc quy định loại công nghệ AI nào là đối tượng được bảo hộ sáng chế; Cách diễn giải và áp dụng ba tiêu chí đánh giá khả năng bảo hộ sáng chế khi thẩm định công nghệ AI; Có nên sửa đổi, bổ sung pháp luật sáng chế để phù hợp với đặc điểm riêng biệt của công nghệ AI hay không?

Các ứng dụng AI trong đời sống xã hội hiện tại. Nguồn: ĐH Hoa Sen

- Tại Việt Nam, pháp luật về SHTT đã có những ghi nhận nào về vấn đề này chưa, thưa Luật sư?

Tại Việt Nam, mặc dù AI đã bắt đầu được phát triển và ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau và được xem như một động lực quan trọng cho định hướng phát triển kinh tế - xã hội. Minh chứng là, các công trình nghiên cứu và các sản phẩm, thực thể gắn liền với AI xuất hiện ngày càng nhiều. Chính phủ đã nhận định AI sẽ là công nghệ có tính đột phá trong 10 năm tới; đồng thời xác định đây sẽ là “mũi nhọn” cần được triển khai nghiên cứu nhằm tận dụng những cơ hội mà cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 mang lại…

Tuy nhiên, cũng tương tự như nhiều nước, ngoài những chính sách phát triển AI, hệ thống pháp lý vẫn chưa tiếp cận rõ ràng cho AI. Hay nói cách khác, chưa có quy định cụ thể xác định tư cách pháp lý của AI khi tham gia vào các quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh.

Cụ thể, pháp luật dân sự ở Việt Nam quy định chủ thể phải là cá nhân hoặc tổ chức (Bộ luật Dân sự 2015), chưa ghi nhận dạng chủ thể là máy móc hay chương trình máy tính, do vậy sẽ là không thể nếu xác định tư cách pháp lý của AI là những chủ thể trong pháp luật.

Còn Luật SHTT (sửa đổi năm 2022) cũng chưa có quy định quy định về trí tuệ nhận tạo. Theo đó, Điều 13 Luật SHTT, quy định về chủ thể quyền tác giả bao gồm: “tổ chức, cá nhân Việt Nam; tổ chức, cá nhân nước ngoài có tác phẩm được công bố lần đầu tiên tại Việt Nam mà chưa được công bố ở bất kỳ nước nào hoặc được công bố đồng thời tại Việt Nam trong thời hạn ba mươi ngày, kể từ ngày tác phẩm đó được công bố lần đầu tiên ở nước khác; tổ chức, cá nhân nước ngoài có tác phẩm được bảo hộ tại Việt Nam theo công ước quốc tế về quyền tác giả mà Việt Nam là thành viên”.

- Như vậy, Việt Nam cần phải sớm xây dựng khung pháp lý điều chỉnh các mối quan hệ pháp luật liên quan đến AI, thưa Luật sư?

Có thể thấy, vấn đề về quyền SHTT đối với những tác phẩm, sáng chế do AI tạo ra đang tạo nên những thách thức pháp lý, bởi theo quy định pháp luật của nước ta, quyền SHTT chỉ được đặt ra đối với những tài sản trí tuệ do con người sáng tạo ra. Điều này tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý khi phát sinh tranh chấp, đặc biệt là những tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ đối với những sản phẩm do AI tạo ra bị xâm phạm hay ở chiều ngược lại là những tranh chấp liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ mà AI xâm phạm…

Do đó, các nhà lập pháp cần nghiên cứu và xác định rõ tư cách pháp lý, bản chất pháp lý của AI hướng đến việc xây dựng khung pháp lý điều chỉnh các mối quan hệ pháp luật liên quan đến AI như quan hệ về tài sản, quyền sở hữu, sở hữu trí tuệ, quan hệ lao động, bồi thường thiệt hại…

- Xin cảm ơn Luật sư!