Đánh giá thuốc lá thế hệ mới toàn diện trước khi quyết định cách thức quản lý

MAI HẰNG• 22/06/2024 00:35

Bộ Công Thương và Bộ Y tế hiện vẫn chưa đạt được thống nhất trong quan điểm về thiết kế chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới. Đây là một “khoảng trống pháp lý” cần được bổ sung.

Các báo cáo gần đây của cơ quan chức năng đã chỉ rõ cơ chế vận hành và thành phần có trong thuốc lá mới, tác hại của sản phẩm này nhưng chưa xét đến các báo cáo khoa học quốc tế đã được công bố về tiềm năng giảm rủi ro.

>>Sớm lập khung pháp lý để kiểm soát thuốc lá thế hệ mới có trách nhiệm

Xem xét cơ sở khoa học để đánh giá toàn diện

Trong phiên chất vấn và trả lời chất vấn chiều 4/6/2024, liên quan đến nội dung trên, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, kinh doanh thuốc lá là ngành nghề kinh doanh có điều kiện và được điều chỉnh bởi Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và Nghị định số 67/2013/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá về kinh doanh thuốc lá. Tuy nhiên, sản phẩm thuốc lá thế hệ mới bao gồm cả thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng thì chưa được định nghĩa cụ thể trong luật hiện hành. Đây là một “khoảng trống pháp lý” cần được bổ sung.

Bộ Công Thương sẽ phối hợp với các bộ, ngành liên quan tham mưu cơ quan có thẩm quyền ban hành các chính sách quản lý chặt chẽ, có cơ chế quản lý rõ ràng đối với thuốc lá điện tử, khắc phục khoảng trống về pháp lý trong lĩnh vực này, tạo cơ sở để các ban ngành, địa phương thực hiện đồng bộ, có căn cứ pháp luật.

Vẫn còn khoảng trống về pháp lý trong quản lý thuốc lá thế hệ mới.

Về các giải pháp trong thời gian tới, Bộ trưởng Bộ Công Thương nêu rõ, Bộ Công Thương sẽ phối hợp với các bộ, ngành liên quan tham mưu cơ quan có thẩm quyền ban hành các chính sách quản lý chặt chẽ, có cơ chế quản lý rõ ràng đối với thuốc lá điện tử, khắc phục khoảng trống về pháp lý trong lĩnh vực này, tạo cơ sở để các ban ngành, địa phương thực hiện đồng bộ, có căn cứ pháp luật.

Đồng thời, tham mưu cho cấp ủy chính quyền địa phương dành nguồn lực thỏa đáng để thực hiện hiệu quả Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá, trong đó có thuốc lá nói chung và thuốc lá điện tử nói riêng.

Cũng theo Bộ trưởng Bộ Công Thương, các vi phạm đối với thuốc lá truyền thống hay thuốc lá thế hệ mới hiện nay chủ yếu là do nhập lậu. Do đó, lực lượng chức năng cần ngăn chặn ngay từ biên giới, khi đã vào nội địa rồi việc quản lý gặp nhiều khó khăn.

Bộ Công Thương cũng đã đề xuất Bộ Y tế đánh giá toàn diện về thuốc lá mới trên góc độ khoa học, nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phòng chống tác hại của thuốc lá.

Trước đó, tại phiên giải trình ngày 4/5, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đã đề xuất nhận diện chính xác và đánh giá tác hại của thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Ông Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh: Quản lý phải trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế, bằng chứng thực tiễn, phân tích các tác động đến người tiêu dùng, doanh nghiệp, năng lực cơ quan quản lý Nhà nước. Vì vậy, Bộ Y tế cần có bằng chứng nghiên cứu đầy đủ về khoa học đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng.

Ông Tạ Văn Hạ, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội cũng cũng từng chia sẻ, cần có đầy đủ thông tin khoa học, dựa trên nghiên cứu cụ thể, và tham khảo, thừa nhận những căn cứ khoa học cập nhật nhất từ các cơ quan y tế trên thế giới, thậm chí là các kinh nghiệm pháp lý và thực tiễn quốc tế của các chính phủ trên toàn cầu để làm cơ sở cho việc hoàn thiện khung pháp lý đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng tại Việt Nam.

Góc nhìn về thuốc lá mới từ các quốc gia phát triển trên thế giới

Báo cáo “Khói thuốc lá gây bệnh như thế nào: Cơ sở sinh học và hành vi của bệnh do hút thuốc” năm 2010 của Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ đã chỉ ra rằng, theo một số nghiên cứu, các chất độc tạo ra trong quá trình đốt cháy thuốc lá mới là nguyên nhân gây ra bệnh tật cho người dùng, còn bản thân nicotin không liên quan đến hầu hết các bệnh từ hít phải khói thuốc lá. Để ngăn ngừa, giảm thiểu tác hại của thuốc lá và cải thiện sức khỏe cho những người hút thuốc lá không thể hoặc không muốn cai thuốc lá, thế giới chuyển dần sang sử dụng một loại thuốc lá thay thế, ít độc hại hơn so với thuốc lá điếu. Đó là thuốc lá thế hệ mới, mà phổ biến là thuốc lá điện tử.

quốc gia trên thế giới đều đưa thuốc lá làm nóng vào quản lý như một sản phẩm giảm thiểu tác hại.

Nhiều quốc gia trên thế giới đều đưa thuốc lá điện tử vào quản lý như một sản phẩm giảm thiểu tác hại.

Cơ quan Y tế Cộng đồng Anh đánh giá “sử dụng thuốc lá điện tử là ít độc hại hơn đến ít nhất 95%”. Chính phủ Canada thì cho rằng “Hút thuốc lá điện tử ít có hại hơn hút thuốc lá điếu truyền thống. Việc thay thế hoàn toàn thuốc lá điếu truyền thống bằng thuốc lá điện tử sẽ giảm việc bị phơi nhiễm với các loại hóa chất có hại…”.

Còn theo Bộ Y tế New Zealand, thuốc lá điện tử là một cách cai thuốc lá bằng cách tiếp nhận nicotine với ít chất độc hại hơn thuốc lá truyền thống.

Các tổ chức uy tín cũng có các công bố về tiềm năng giảm tác hại của thuốc lá điện tử. Chẳng hạn như: Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) nhận định “Chúng tôi thấy được khả năng thuốc lá điện tử, có thể trở thành lựa chọn thay thế có tiềm năng ít gây hại hơn cho những người trưởng thành nghiện hút thuốc lá”.

Còn theo Văn phòng của WHO tại Châu Âu: “Việc thay thế toàn bộ thuốc lá điếu truyền thống bằng sản phẩm điện tử giúp người sử dụng giảm việc bị phơi nhiễm với nhiều chất độc hại và chất gây ung thư trong thuốc lá truyền thống”.

Hiệp hội Bác sĩ Y tế Công cộng Hoa Kỳ thì cho rằng: “Các sản phẩm thuốc lá không khói/nicotin, đang hiện hữu tại thị trường Hoa Kỳ, dù không hoàn toàn không có rủi ro, mang nguy cơ tử vong ít hơn đáng kể và dễ dàng từ bỏ hơn thuốc lá truyền thống…Các sản phẩm này bao gồm thuốc lá điện tử…”.

Tại hội nghị Các bên về Kiểm soát thuốc lá lần thứ 10 (COP10) được tổ chức từ ngày 5-10/2/2024 với sự tham gia của các nước thành viên thuộc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các chuyên gia đều đồng tình trên cơ sở đã có nhiều dữ liệu đời thực phản ánh những tác động tích cực của các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đem lại cho những người không cai được thuốc lá truyền thống. Theo đó, đại biểu các quốc gia đồng ý thành lập nhóm chuyên trách để tiếp tục xem xét, đánh giá và đưa ra khuyến nghị thích hợp vào kỳ họp COP11 (dự kiến sau 2 năm) đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng thay vì đưa ra kết luận tại kỳ họp năm 2024.

Một số quốc gia đã coi thuốc lá thế hệ mới, nhất là thuốc lá điện tử như là một phần trong chiến lược giảm thiểu tác hại thuốc lá truyền thống và đưa ra những giải pháp quản lý và điều tiết hành vi người dùng với thuốc lá truyền thống. Điển hình, Chính phủ Anh đã chính thức công nhận các sản phẩm thuốc lá điện tử có vai trò trong việc giảm tỷ lệ hút thuốc, cai thuốc lá và giảm thiểu tác hại thuốc lá. Vì thế năm 2024, một chiến dịch quốc gia đã diễn ra với tên gọi “Swap to Stop” (Chuyển đổi để cai thuốc lá), Chính phủ Anh cung cấp 1 triệu kit thuốc lá điện tử miễn phí cho người hút thuốc lá ở Anh để khuyến khích họ chuyển từ thuốc lá truyền thống sang sử dụng thuốc lá điện tử và tiến tới cai thuốc lá. Gần 1/5 số người hút thuốc ở Anh sẽ được cung cấp bộ sản phẩm thuốc lá điện tử cùng với hỗ trợ hành vi để giúp họ từ bỏ thói quen hút thuốc, nhằm giúp chính phủ Anh thực hiện tham vọng trở thành quốc gia không khói thuốc vào năm 2030, giảm tỷ lệ hút thuốc xuống 5% hoặc ít hơn.

Một nghiên cứu mới đây vào tháng 2/2024 từ tạp chí y học uy tín hàng đầu thế giới The New England Journal of Medicine, các thử nghiệm được thực hiện để giải quyết câu hỏi “Nếu chuyển qua thuốc lá điện tử có giúp cho người hút thuốc cai thuốc lá hay không?”. Nghiên cứu gồm 2 nhóm: nhóm 1 sử dụng thuốc lá điện tử do nhà nghiên cứu cung cấp; nhóm 2 chỉ thực hiện tư vấn. Kết quả, tỷ lệ cai thuốc thành công trên nhóm 1 sử dụng thuốc lá điện tử là 28,9%, cao hơn 16,3% ở nhóm 2 chỉ nhận tư vấn. Nghiên cứu này khẳng định lần nữa khuyến cáo của Cơ quan Y tế Vương Quốc Anh đưa thuốc lá điện tử vào vào hỗ trợ người hút thuốc cai thuốc lá là có cơ sở khoa học.

Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Addiction cho thấy rằng, việc sử dụng thuốc lá điện tử trong các nỗ lực bỏ hút thuốc lá tăng lên từ năm 2011 trở đi, tỷ lệ cai thuốc lá thành công cũng tăng theo. Kết quả khảo sát từ năm 2017 đã cho thấy hơn 50.000 người đã cai được thuốc lá nhờ biện pháp thuốc lá thế hệ mới, đặc biệt là thuốc lá điện tử, cho đến nay con số còn có thể tăng hơn thế.

Theo báo cáo vào tháng 9/2022 của Văn phòng Cải thiện Sức khỏe và Bất bình đẳng Y tế mang tên “Vaping Nicotine in England” (Tạm Dịch: Sử Dụng Thuốc Lá Điện Tử Nicotine ở Anh): Hơn một nửa số người từng hút thuốc lá điện tử dùng thuốc lá điện tử để giúp họ cai thuốc lá hoàn toàn hoặc để giúp họ cai thuốc lá. Điều này cho thấy nhiều người từng hút thuốc sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử để ngăn ngừa tái nghiện thuốc lá điếu.

Học viện Y khoa Quốc gia Pháp cho rằng: “Người ta xác định rằng thuốc lá điện tử ít nguy hiểm hơn thuốc lá điếu. Do đó, người hút thuốc nên sử dụng thuốc lá điện tử. Kể từ năm 2016, Cơ quan Y tế Cấp cao (HAS) coi đây là “một biện pháp hỗ trợ để ngăn chặn hoặc giảm bớt việc tiêu thụ thuốc lá của những người hút thuốc.”

Đầu tháng 2/2024, trong bài viết mới nhất trên tạp chí y tế hàng đầu thế giới The Lancet, hai giáo sư đồng thời nguyên là lãnh đạo của WHO, Robert Beaglehole và Ruth Bonita, một lần nữa nhắc lại tầm quan trọng của chiến lược giảm tác hại thông qua những dữ liệu thực tế từ các quốc gia đã áp dụng và mong muốn Tổ chức này xem xét hướng tiếp cận này trên cơ sở giảm tỷ lệ tử vong do hút thuốc lá gây ra. Trong nội dung bài viết, hai giáo sư nêu rõ các nước phát triển như New Zealand, Thụy Điển, Na Uy, Anh, Nhật Bản, các nước thuộc liên minh Châu Âu… đều không cấm các sản phẩm thuốc lá không khói thế hệ mới (thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng). Trong khi đó, cũng một số ít quốc gia cấm thuốc lá thế hệ mới nhưng chủ yếu là các quốc gia có thu nhập thấp.

Rõ ràng, các nước trên thế giới đã nhìn nhận tích cực hơn về vai trò của thuốc lá thế hệ mới trong việc giảm tác hại của thuốc lá. Tại Hội nghị Các bên về Kiểm soát thuốc lá lần thứ 10 (COP10) vừa tổ chức từ ngày 5-10/2/2024, các chuyên gia kêu gọi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đánh giá công tâm về những dữ liệu này. Đại biểu các quốc gia cũng đồng ý thành lập nhóm chuyên trách để tiếp tục xem xét, đánh giá và đưa ra khuyến nghị thích hợp vào kỳ họp COP11 (dự kiến sau 2 năm) đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng thay vì đưa ra kết luận tại kỳ họp năm nay.

Trước những bằng chứng, dữ liệu khoa học về thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng từ những tổ chức y tế uy tín và các chính phủ trên thế giới, các nhà hoạch định chính sách tại Việt Nam cần tham khảo các thông tin cập nhật, thực tế, đa chiều, toàn diện về sản phẩm, thực trạng thị trường cũng như các kinh nghiệm quản lý thuốc lá thế hệ mới trên thế giới…Từ đó có thể xây dựng một chính sách quản lý hiệu quả cho cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng, góp phần vào mục tiêu giảm thiểu tác hại thuốc lá, đảm bảo trật tự kinh doanh và tăng nguồn thu ngân sách từ thuế.