>>> Cần khung khổ pháp lý rõ ràng cho thuốc lá thế hệ mới

Trong đó, quá trình xây dựng khung pháp lý cho các sản phẩm này cần đảm bảo tính minh bạch, công bằng và giúp giải quyết được các bất cập hiện nay.

Hiểu rõ về các loại thuốc lá thế hệ mới

Thuốc lá thế hệ mới bao gồm hai loại phổ biến nhất là thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Trong đó, loại dùng thiết bị điện tử để làm nóng điếu thuốc lá làm nóng (làm từ sợi thuốc lá được chế biến theo công nghệ khác với thuốc lá điếu truyền thống) được gọi là thuốc lá làm nóng, và loại dùng thiết bị điện tử để tạo nhiệt giải phóng làn hơi có chứa nicotin từ dung dịch thuốc lá điện tử được gọi là thuốc lá điện tử. Mặc dù hai loại thuốc lá thế hệ mới này thường được gọi chung là thuốc lá điện tử nhưng đây thực chất là hai sản phẩm riêng biệt.  

Theo các chuyên gia, nếu xét theo định nghĩa của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá (2012), thuốc lá thế hệ mới nằm trong phạm vi điều chỉnh của luật này và vì vậy có thể được quản lý như thuốc lá truyền thống. Tuy nhiên, hiện nay, việc nhập khẩu và mua bán thuốc lá thế hệ mới gặp phải nhiều vấn đề về thủ tục thông quan và cách tính thuế nên chưa được cho phép, trong khi nhu cầu sử dụng vẫn ngày càng tăng cao, dẫn đến sản phẩm nhập lậu tràn lan trên thị trường "chợ đen", nhất là sản phẩm thuốc lá điện tử lậu. Do đó, việc xây dựng pháp luật để quản lý thuốc lá thế hệ mới cần được gấp rút nghiên cứu triển khai và nên dựa trên việc tham khảo các nghiên cứu khoa học và kinh nghiệm quốc tế.

>>> Phương án và lộ trình nào tối ưu để tính thuế tiêu thụ đặc biệt thuốc lá?

Dựa vào các nghiên cứu khoa học để quản lý thuốc lá thế hệ mới

TS.BS. Nguyễn Hải Công, Chủ nhiệm Khoa Lao và Bệnh phổi, Bệnh viện Quân y 175 cho biết, nhu cầu sử dụng thuốc lá thế hệ mới tăng nhanh do nhu cầu tìm kiếm, chuyển đổi sang sử dụng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới với tiềm năng giảm thiểu tác hại là rất lớn.

Với sự phổ biến của thuốc lá thế hệ mới, một số lượng không ít các nghiên cứu xoay quanh các sản phẩm này đã được thực hiện. Nhiều cơ quan tại các quốc gia phát triển như Anh, New Zealand, Hoa Kỳ, Canada… đã công nhận tiềm năng giảm thiểu tác hại và khuyến khích những người đang hút thuốc lá truyền thống chuyển sang sử dụng thuốc lá điện tử.

Một tuyên bố của cơ quan quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (US FDA) nói rằng: “Chúng tôi thấy được khả năng mà các sản phẩm điện tử cung cấp nicotin như thuốc lá điện tử có thể trở thành lựa chọn thay thế có tiềm năng ít gây hại hơn cho những người trưởng thành nghiện hút thuốc lá, những người vẫn muốn đạt được mức độ hài lòng khi sử dụng nicotine mà không phải chịu các tác hại từ thuốc lá đốt truyền thống”.

Tuy nhiên, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới cũng được cảnh báo là không phải là vô hại và chỉ nên được dùng như một biện pháp để giảm bớt những tác động tiêu cực của thuốc lá điếu thông thường. Người tiêu dùng vì vậy cần tìm hiểu những thông tin khoa học, chính xác và minh bạch về các sản phẩm này.

Ví dụ, với thuốc lá làm nóng, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã có khuyến cáo rằng loại sản phẩm này tạo ra chất khí độc hại giống như trong khói thuốc lá truyền thống. Văn bản từ Hội nghị các bên tham gia Công ước khung lần thứ 6 và 7 đã công báo rằng: Việc tuyên truyền thuốc lá làm nóng ít độc hại hơn so với thuốc lá truyền thống sẽ gây hiểu nhầm cho người sử dụng về tác hại của thuốc lá làm nóng.

Hướng quản lý thuốc lá thế hệ mới nào là phù hợp?

Đã có nhiều ý kiến khác nhau về phương hướng quản lý thuốc lá thế hệ mới. Trong đó, Bộ Y Tế cho rằng nên cấm tất cả các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, bao gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng đề xuất này không phù hợp thực tế thị trường.

Điều này là bởi mặc dù các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vẫn chưa được phép lưu hành chính thức tại Việt Nam, thị trường “chợ đen” đã xuất hiện đầy rẫy các sản phẩm trôi nổi, không rõ nguồn gốc và không đảm bảo về chất lượng. Vì vậy, nếu cấm kinh doanh tất cả các loại thuốc lá thế hệ mới, rất nhiều người tiêu dùng có nhu cầu sẽ tìm đến các sản phẩm bất hợp pháp, tiềm ẩn những mối nguy hiểm đến sức khoẻ. Khảo sát của Bộ Y tế vào năm 2020 về tình hình sử dụng thuốc lá tại 34 tỉnh thành chỉ ra rằng số lượng thuốc lá điện tử nhập lậu cao hơn gấp khoảng 9 lần so với thuốc lá làm nóng và tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử đã tăng tới 18 lần.

Ngoài ra, các chuyên gia cũng cho biết các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới không thuộc danh mục sản phẩm bị cấm sản xuất kinh doanh được quy định trong Luật Đầu tư năm 2020. Vì vậy việc cấm tất cả các sản phẩm này là không phù hợp với pháp luật hiện hành.

Một đề xuất khác được đưa ra là quản lý thuốc lá làm nóng trước. Tuy nhiên, các doanh nghiệp trong lĩnh vực bày tỏ quan ngại về đề xuất này, bởi việc ưu tiên quản lý chỉ một trong hai sản phẩm thuốc lá thế hệ mới sẽ bị nhìn nhận như là sự thiên vị đối với thuốc lá làm nóng. Điều này sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến sự minh bạch trong công tác xây dựng chính sách và xây dựng môi trường kinh doanh công bằng.

Đề xuất này cũng dẫn đến việc những khó khăn hiện nay của các cơ quan quản lý thị trường không được giải quyết, bởi sản phẩm thuốc lá điện tử vẫn sẽ tiếp tục nằm ở thị trường “chợ đen”. Ngân sách nhà nước do đó cũng sẽ bị thất thu khi tỷ lệ sử dụng của thuốc lá điện tử cao hơn nhiều so với thuốc lá làm nóng.

Để giải quyết được triệt để các khó khăn này, các chuyên gia cho rằng hướng đi toàn diện, hợp lý nhất là xây dựng khung pháp lý để cho phép lưu hành thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin dưới cùng một khung pháp lý và cùng một thời điểm. Thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin, khác với hệ thống mở, được sản xuất bởi các nhà sản xuất có uy tín với những tiêu chuẩn được đặt ra bởi cơ quan quản lý. Các sản phẩm này buộc người dùng phải sử dụng dung dịch đã được pha chế và đóng gói kín theo tiêu chuẩn chất lượng nghiêm ngặt, qua đó ngăn chặn việc người mua, người bán tự ý thay đổi thành phần của sản phẩm.

Hướng đi này được đánh giá là đồng bộ, bao quát và đảm bảo được sự công bằng, minh bạch đối với tất cả các doanh nghiệp, tránh thất thu ngân sách Nhà nước, đảm bảo ổn định xã hội. Đặc biệt, đề xuất này sẽ giúp người dùng tiếp cận với các sản phẩm có chất lượng và sự an toàn được đảm bảo, thay vì hàng lậu, hàng bất hợp pháp như hiện nay.