ASEAN có thể là "cầu nối" cho đối thoại Mỹ - Trung?
Hội nghị thượng đỉnh ASEAN có sự tham gia của các đối tác đối thoại là không gian lý tưởng để Mỹ và Trung Quốc đàm phán.
Căng thẳng thuế quan giữa Mỹ và Trung Quốc đã đi đến bế tắc khi Hoa Kỳ áp thuế quan lên tới 245% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Trong khi đó, Trung Quốc tăng thuế đối với hàng nhập khẩu từ Hoa Kỳ lên 125%, tuyên bố sẽ bỏ qua các đợt tăng thuế tiếp theo của Hoa Kỳ.
Hiện không ai có thể đoán được thế bế tắc thương mại Mỹ-Trung sẽ kéo dài bao lâu. Một số nhà phân tích coi việc tạm dừng 90 ngày đối với hầu hết các mức thuế của ông Trump là một sự thay đổi hoàn toàn sau khi bị hoảng sợ bởi phản ứng của thị trường trái phiếu. Nhưng nhiều khả năng Tổng thống Mỹ khó có thể thay đổi hoàn toàn lần thứ hai. Nói cách khác, ông sẽ không hoãn hoặc đình chỉ mức thuế 245% đối với Trung Quốc.
Tuy nhiên, vào ngày 11 tháng 4, ông Trump đã miễn thuế trừng phạt đối với điện thoại thông minh, máy tính, chất bán dẫn và các thiết bị điện tử khác, chiếm gần một phần tư lượng hàng xuất khẩu của Trung Quốc sang Hoa Kỳ. Đây có thể coi là dấu hiệu cho thấy sự linh hoạt của Mỹ nhưng các chuyên gia tin rằng các biện pháp miễn trừ này có thể không kéo dài.
Tuy nhiên, theo ông Khong Yuen Foong, Giáo sư Chính trị học tại Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu, Đại học Quốc gia Singapore, bế tắc hiện tại đang mở ra một cơ hội cho Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 47, dự kiến tổ chức tại Kuala Lumpur, Malaysia vào tháng 10 tới, có thể mang đến cơ hội kết nối hai nhà lãnh đạo của hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Chuyên gia này cho rằng, ASEAN nên tận dụng vai trò trung lập của mình để mời ông Trump và ông Tập, hoặc các quan chức cấp cao trong chính quyền của họ đến Kuala Lumpur để đối thoại trực tiếp.
"Đây không phải là lần đầu tiên ASEAN đóng vai trò trung gian giúp Mỹ và Trung Quốc hạ nhiệt căng thẳng. Một ví dụ trong quá khứ là cuộc gặp vào năm 1995 giữa Ngoại trưởng Mỹ khi đó là Warren Christopher và Ngoại trưởng Trung Quốc Tiền Kỳ Thâm, bên lề Hội nghị hậu bộ trưởng ASEAN tổ chức tại Brunei, nơi cuộc trao đổi của họ đã giúp làm dịu căng thẳng liên quan đến vấn đề Đài Loan", ông Khong Yuen Foong nói.
Diễn đàn khu vực ASEAN năm 2000 tại Bangkok, Thái Lan, cũng là nơi diễn ra cuộc gặp đầu tiên giữa Ngoại trưởng Triều Tiên khi đó là Paek Nam-sun và Ngoại trưởng Mỹ Madeleine Albright. Nếu Mỹ và Trung Quốc thể hiện thiện chí, Hội nghị thượng đỉnh ASEAN tại Kuala Lumpur có thể trở thành một trong những dấu mốc quan trọng nhất khẳng định vai trò trung tâm và ý nghĩa của ASEAN trong khu vực.
Hội nghị tại Kuala Lumpur được kỳ vọng sẽ bao gồm nhiều hoạt động như: các cuộc họp với các đối tác đối thoại của ASEAN, Hội nghị cấp cao Đông Á, Diễn đàn khu vực ASEAN, cùng các cuộc gặp ASEAN+1 và ASEAN+3. Các đối tác đối thoại của ASEAN bao gồm Australia, Canada, Trung Quốc, Liên minh châu Âu, Ấn Độ, Nhật Bản, New Zealand, Nga, Hàn Quốc và Mỹ.
Tiến sĩ Joseph Chinyong Liow, Cố vấn Nghiên cứu tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam (RSIS), Đại học Công nghệ Nanyang, Singapore nhận định, những cuộc họp giữa các thành viên ASEAN và đối tác đối thoại mang lại nền tảng vô giá để các cường quốc cạnh tranh có thể tiếp xúc.
Đây cũng là cơ hội “giữ thể diện” lý tưởng, bởi không bên nào phải chủ động gọi điện xin gặp bên kia. Thông thường, các ngoại trưởng, bộ trưởng tài chính, hoặc thậm chí là Tổng thống đều được mời tham dự. Nhờ đó, họ có thể tuyên bố một cách thuyết phục rằng mình không hề tỏ ra yếu thế khi gặp mặt bên lề “ngày hội ASEAN”.
Ông Liow gợi ý ASEAN nên cân nhắc tổ chức hội nghị sớm hơn vào tháng 6 hoặc tháng 7. Dù đã có một hội nghị ASEAN dự kiến diễn ra vào tháng 5, nhưng theo truyền thống, hội nghị này sẽ tập trung vào các vấn đề nội khối, cùng các cuộc gặp với Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh – nơi Trung Quốc cũng được mời tham gia.
Trong bối cảnh đang đối mặt với tình trạng khẩn cấp về kinh tế, theo nhiều chuyên gia, Malaysia, với vai trò Chủ tịch luân phiên ASEAN năm 2025 cần thể hiện năng lực lãnh đạo bằng cách thuyết phục các quốc gia thành viên và đối tác đối thoại nhóm họp tại Kuala Lumpur trước tháng 10.
Bất kể những thách thức hậu cần dành cho nước chủ nhà, tình trạng bất ổn và bất định kinh tế mà Đông Nam Á cũng như toàn thế giới đang trải qua là những lý do đủ mạnh để ASEAN hành động, nắm bắt cơ hội và khẳng định vai trò không thể thay thế của mình. Việc đẩy sớm hội nghị thượng đỉnh ASEAN sẽ củng cố vai trò trung tâm của khối và khả năng chống chịu của khu vực.