Tiếp vận chuyển đổi xanh cần ưu đãi tài chính xanh
Chính sách tài chính đóng vai trò then chốt, không chỉ là động lực mà còn là điều kiện tiên quyết để hiện thực hóa tiếp vận xanh.
Tiếp vận xanh đang ngày càng trở thành một nội dung then chốt trong chiến lược phát triển bền vững của quốc gia, đặc biệt là trong lộ trình thực hiện cam kết phát thải ròng bằng "0" (Net Zero) mà Việt Nam đã công bố tại COP26.
Theo các chuyên gia, tiếp vận xanh không thể hình thành và phát triển một cách tự nhiên nếu thiếu những chính sách tài chính hỗ trợ đúng mức, kịp thời và hiệu quả. Việc đầu tư vào công nghệ xanh, phương tiện vận tải sạch, kho bãi tiết kiệm năng lượng hay hệ thống số hóa theo dõi phát thải đều đòi hỏi nguồn lực rất lớn cả về tài chính, kỹ thuật lẫn nhân sự.
Thực tế ghi nhận cho thấy, ngành tiếp vận hiện đóng góp đáng kể cho nền kinh tế Việt Nam với quy mô thị trường ước đạt khoảng 40 - 42 tỷ USD và tốc độ tăng trưởng 14 - 16% mỗi năm, thuộc nhóm cao nhất khu vực Đông Nam Á. Mặc dù vậy, chi phí tiếp vận vẫn ở mức cao, chiếm tới 16 - 18% GDP, và đây cũng là một trong những lĩnh vực có mức phát thải các bon đáng kể, nhất là trong vận tải đường bộ.
Để duy trì đà tăng trưởng và đáp ứng các yêu cầu quốc tế như thuế các bon (CBAM) của EU, ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công thương - khẳng định rằng doanh nghiệp tiếp vận buộc phải "xanh hóa" hoạt động. Ông Hải cũng chỉ ra rằng, việc đầu tư vào vận tải tiết kiệm nhiên liệu, container thông minh, quản lý số hóa không chỉ bảo vệ môi trường mà còn giúp giảm chi phí dài hạn, đặc biệt trong bối cảnh giá nhiên liệu biến động. Ông Trần Thanh Hải cũng tin rằng, chứng chỉ xanh sẽ là lợi thế cạnh tranh trong tương lai và Việt Nam có nhiều cơ hội thúc đẩy tiếp vận xanh nhờ hạ tầng giao thông ngày càng hoàn thiện, cùng với sự bùng nổ của thương mại điện tử.
Mặc dù chuyển đổi xanh và phát triển chuỗi cung ứng bền vững là xu thế tất yếu, nhưng trên con đường này, doanh nghiệp Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều rào cản, từ thiếu vốn và công nghệ, năng lực chuyên môn hạn chế, đến áp lực từ chuỗi giá trị toàn cầu. Đặc biệt, doanh nghiệp nhỏ và vừa càng gặp khó khăn trong việc tiếp cận tài chính xanh. Nhiều doanh nghiệp đã sẵn sàng chuyển đổi xanh nhưng vẫn chậm trễ vì thiếu vốn, thiếu ưu đãi và thiếu một "cú hích" chính sách đủ lực.
Hành trình này không hề dễ dàng khi doanh nghiệp đối mặt với chi phí đầu tư cao và thiếu chính sách tài chính dài hạn. Ông Đỗ Thiên Anh Tuấn - Trường chính sách công và quản lý Fulbright - cho rằng rào cản lớn nhất nằm ở nhận thức và cơ chế chính sách, và việc này phải bắt đầu từ các cơ quan nhà nước để thiết kế các gói chính sách hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi.
Trước bối cảnh này, nhiều doanh nghiệp chỉ ra rằng, chính sách tài chính đóng vai trò then chốt, không chỉ là động lực mà còn là điều kiện tiên quyết để hiện thực hóa tiếp vận xanh. Các giải pháp tài chính cụ thể được đề xuất bao gồm tín dụng xanh, ưu đãi thuế, hỗ trợ lãi suất và quỹ đổi mới công nghệ. Theo các chuyên gia, nếu được triển khai hiệu quả, những giải pháp này sẽ thúc đẩy doanh nghiệp áp dụng mô hình thân thiện với môi trường, góp phần vào tăng trưởng xanh và bền vững. Một chính sách tài chính tổng thể, bao gồm cả khuyến khích đầu tư, bảo lãnh vay vốn và ưu đãi thuế, cùng với sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ ngành, được xem là yếu tố cần thiết.
Ông Đặng Vũ Thành - Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Dịch vụ logistics Việt Nam - nhìn nhận rằng doanh nghiệp của mình đang "chập chững trên chặng đường xanh hóa tiếp vận". Ông Thành chia sẻ kinh nghiệm khi các định chế tài chính nước ngoài yêu cầu nghiêm ngặt về các tiêu chí xanh mới cho vay khoản vay ưu đãi. Ông Thành thừa nhận rằng ban đầu, bản thân ông không nghĩ nhiều về xanh hóa hay ESG, mà chủ yếu là do yêu cầu bắt buộc của một định chế tài chính để vay được với lãi suất ưu đãi.
Tuy nhiên, sau khi triển khai, ông Đặng Vũ Thành cho biết, doanh nghiệp của ông thực sự thấy việc này có ý nghĩa, ví dụ như việc lắp đặt các tấm pin mặt trời trên các kho và tàu bè đã giúp tiết kiệm được nhiều chi phí. Dù vậy, ông Thành vẫn cho rằng để chuyển đổi xanh cho doanh nghiệp tiếp vận còn rất nhiều rào cản và rất nhiều việc phải làm.
Trong một thế giới đang "xanh hóa" mạnh mẽ, tiếp vận xanh không còn là lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc. Các chuyên gia nhận định rằng sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ ngành và các địa phương là điều kiện tiên quyết để hình thành một môi trường đầu tư thuận lợi cho tiếp vận xanh phát triển và chuyển đổi số hiệu quả. Rõ ràng, thiếu chính sách tài chính, doanh nghiệp sẽ không thể đơn độc chuyển đổi, và nền kinh tế Việt Nam sẽ khó đạt mục tiêu xanh hóa hay chuyển đổi số hiệu quả trong chuỗi cung ứng toàn cầu.