Quyết tâm sớm gỡ “thẻ vàng” IUU: Mở lối cho hải sản xuất khẩu bền vững

Việc tập trung kiểm soát chặt chẽ đội tàu, truy xuất nguồn gốc sản phẩm và nâng cao nhận thức cho ngư dân là ưu tiên hàng đầu, thể hiện quyết tâm đưa ngành thủy sản tỉnh nhà phát triển bền vững, hội nhập sâu rộng, mở rộng cánh cửa xuất khẩu sang các thị trường quốc tế đầy tiềm năng.

Nỗ lực “gỡ”

Thủy sản là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn, không chỉ mang lại sinh kế cho hàng vạn ngư dân mà còn đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu kinh tế biển của tỉnh Quảng Ninh. Tuy nhiên, việc Ủy ban Châu Âu (EC) áp dụng “Thẻ vàng” đối với hải sản Việt Nam từ năm 2017 do chưa đáp ứng đầy đủ các quy định về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU), đã tạo ra rào cản lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín và giá trị xuất khẩu của mặt hàng này.

Trong bối cảnh cả nước đang dốc sức chuẩn bị cho đợt thanh tra lần thứ 5 của EC, Quảng Ninh đã và đang triển khai một chiến dịch hành động quyết liệt, đồng bộ với mục tiêu tối thượng là sớm gỡ bỏ "Thẻ vàng", đưa ngành thủy sản của tỉnh phát triển minh bạch, bền vững và hội nhập quốc tế sâu rộng.

Mới đây, tại Trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì Phiên họp lần thứ 14 của Ban Chỉ đạo Quốc gia về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (Ban Chỉ đạo về IUU).

Tại phiên họp, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh, Việt Nam là quốc gia biển, có nguồn lợi thuỷ sản phong phú; nhân dân có truyền thống đánh bắt, khai thác hải sản. Điều quan trọng là việc khai thác hải sản phải đúng với các quy định quốc tế và pháp luật Việt Nam.

Thủ tướng nêu rõ, sau 8 năm, mặc dù đã có nhiều nỗ lực, song vẫn còn xảy ra các trường hợp khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định và Ủy ban châu Âu (EC) chưa gỡ cảnh báo "Thẻ vàng" IUU. Các hành vi vi phạm đã làm ảnh hưởng tới xuất khẩu thủy sản, ảnh hưởng tới nền kinh tế và uy tín của đất nước.

Nhấn mạnh mục tiêu là phải chấm dứt việc khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định để EU gỡ cảnh báo "Thẻ vàng" IUU, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính lưu ý, thời gian từ nay đến hết năm còn rất ít, tháng 10 này, Đoàn kiểm tra của EC sẽ vào để kiểm tra IUU tại Việt Nam.

Đặc biệt, trong bối cảnh thị trường thủy sản Việt Nam có nguy cơ bị thu hẹp, khó khăn do những thay đổi của tình hình thế giới, việc EC rút thẻ vàng IUU sẽ giúp thủy sản Việt Nam lấy lại và mở rộng thị trường, giúp người dân nâng cao thu nhập.

Thủ tướng kỳ vọng đây là Phiên họp cuối cùng của Ban Chỉ đạo, tình trạng khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định sẽ chấm dứt; đồng thời yêu cầu các đại biểu đánh giá cụ thể tình hình, đặc biệt kiểm điểm rõ vai trò, trách nhiệm trong lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý và biện pháp của các cấp ủy đảng, chính quyền trong gỡ thẻ vàng IUU; ý thức của người dân.

Thủ tướng cũng chỉ rõ nguyên nhân, đề ra giải pháp quyết liệt, trên tinh thần "đã nói phải làm, đã cam kết phải thực hiện có hiệu quả", thực hiện nghiêm Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 10/4/2024 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định và phát triển bền vững ngành thủy sản (Chỉ thị 32).

Được biết, hiện nay thách thức lớn nhất đối với Quảng Ninh nằm ở việc quản lý đội tàu và truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Mặc dù tỉnh Quảng Ninh đã đạt được nhiều tiến bộ, nhưng vẫn tồn tại những tồn tại như: Một số tàu cá chưa lắp đặt hoặc duy trì hoạt động thiết bị giám sát hành trình (VMS) theo quy định. Việc ghi, nộp nhật ký khai thác và báo cáo sản lượng đôi khi chưa được thực hiện đầy đủ, thiếu tính đồng bộ. Để giải quyết tận gốc vấn đề IUU, Tỉnh ủy, UBND tỉnh Quảng Ninh đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, kế hoạch hành động cụ thể, đặt nhiệm vụ chống IUU lên hàng đầu trong chương trình phát triển kinh tế - xã hội.

Trong đó, hoàn thiện cơ sở pháp lý và hạ tầng quản lý. Cụ thể, tỉnh đã rà soát và kiện toàn bộ máy quản lý nhà nước về thủy sản, đặc biệt là tại các cảng cá trọng điểm. Tỉnh tăng cường đầu tư vào hệ thống giám sát và kiểm soát tàu cá tại các bến bãi, cảng cá được chỉ định.

Tăng cường VMS, bắt buộc 100% tàu cá có chiều dài từ 15 mét trở lên phải lắp đặt và duy trì hoạt động của thiết bị VMS. Các cơ quan chức năng thực hiện giám sát 24/7 trên bờ, kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các trường hợp mất tín hiệu hoặc cố tình tắt thiết bị. Thiết lập quy trình kiểm tra nghiêm ngặt tại cảng cá theo nguyên tắc "năm không": không tàu cá vi phạm VMS, không tàu cá không có giấy phép, không tàu cá không khai báo trước khi cập/rời cảng, không có nhật ký khai thác và không có sản phẩm không rõ nguồn gốc.

Đặc biệt, để "gỡ bỏ Thẻ vàng IUU" và "xuất khẩu hải sản" thì việc truy xuất nguồn gốc và chứng nhận sản lượng. Đây là khâu then chốt mà EC đặc biệt quan tâm. Quảng Ninh đang đẩy mạnh việc cấp Giấy xác nhận/chứng nhận nguồn gốc thủy sản khai thác (SOH/COU).

Một phần nữa là đưa ứng dụng công nghệ thông tin để số hóa dữ liệu khai thác từ nhật ký đến sản lượng lên bến, đảm bảo tính minh bạch và khả năng truy xuất ngược dòng. Phối hợp chặt chẽ với các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu để đảm bảo nguyên liệu đầu vào có nguồn gốc hợp pháp, không sử dụng hải sản được đánh bắt từ tàu cá vi phạm IUU.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh: Không thể gỡ "Thẻ vàng" nếu ngư dân không đồng lòng. Vì vậy, thời gian qua tỉnh đã tổ chức các chiến dịch tuyên truyền sâu rộng, đưa quy định về chống IUU đến từng xã, từng ngư dân. Tổ chức các lớp tập huấn về Luật Thủy sản, các quy định quốc tế về IUU, và tầm quan trọng của việc duy trì VMS, ghi nhật ký khai thác.

Trong đó, cũng đặc biệt áp dụng chế tài xử phạt hành chính và hình sự nghiêm khắc đối với mọi hành vi vi phạm, đặc biệt là hành vi cố tình vi phạm vùng biển nước ngoài. Tỉnh xem đây là biện pháp răn đe mạnh mẽ nhất để ngăn chặn tái phạm. Lực lượng chức năng (Bộ đội Biên phòng, Chi cục Thủy sản, Công an) tăng cường tuần tra, kiểm soát trên biển.

Tầm nhìn phát triển bền vững

Nhờ những nỗ lực này, tình hình chống IUU tại Quảng Ninh đã có những chuyển biến tích cực rõ rệt. Tỷ lệ tàu cá duy trì hoạt động VMS đạt mức cao; công tác kiểm soát tàu ra/vào cảng cá được siết chặt hơn; nhận thức của ngư dân về trách nhiệm tuân thủ pháp luật đã được nâng lên đáng kể.

Tuy nhiên, thách thức vẫn còn. Để đạt mục tiêu gỡ "Thẻ vàng" trong năm nay, Quảng Ninh cần tiếp tục duy trì và nâng cao hiệu quả các biện pháp đã triển khai, khắc phục triệt để những lỗ hổng kỹ thuật và hành chính mà EC có thể đưa ra trong đợt kiểm tra sắp tới. Việc gỡ bỏ "Thẻ vàng" IUU không chỉ là mục tiêu trước mắt mà còn là bước đệm chiến lược để ngành thủy sản Quảng Ninh hướng tới một mô hình phát triển bền vững.

Theo ông Đỗ Quang Sáng – Chủ tịch HĐQT Công ty CP XNK Quảng Ninh: Với đường bờ biển dài và nguồn lợi hải sản phong phú, có tiềm năng xuất khẩu lớn. Tuy nhiên, "Thẻ vàng" đã khiến các lô hàng hải sản xuất khẩu sang thị trường EU bị kiểm soát gắt gao hơn, gia tăng chi phí, kéo dài thời gian thông quan, và thậm chí phải đối mặt với nguy cơ bị từ chối. Điều này không chỉ gây thiệt hại kinh tế cho doanh nghiệp và ngư dân mà còn làm giảm khả năng cạnh tranh tổng thể của hải sản Việt Nam trên thị trường toàn cầu.

Quảng Ninh đang chạy đua với thời gian, đặt toàn bộ quyết tâm chính trị và nguồn lực vào cuộc chiến chống IUU. Đây là một hành trình dài và đòi hỏi sự chung tay của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và cộng đồng ngư dân. Chỉ khi tạo ra một ngành thủy sản minh bạch, trách nhiệm và bền vững, Quảng Ninh mới thực sự mở rộng được cánh cửa lớn cho hải sản Việt Nam chinh phục thị trường thế giới. Sự nỗ lực này không chỉ vì xuất khẩu, mà còn vì tương lai xanh và bền vững của biển cả quê hương.