Rủi ro bùng phát từ xe điện giá rẻ

“Cơn sốt” xe điện giá rẻ

Chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện là một xu hướng không thể đảo ngược, không chỉ vì áp lực giảm phát thải mà còn đến từ nhu cầu thực tiễn về chi phí vận hành và sự tiện lợi trong đô thị. Trong vài năm gần đây, thị trường xe máy điện đã chuyển đổi mạnh mẽ, từ những thương hiệu nhỏ lẻ nay đã có hàng chục cái tên chen chân vào “đường đua”.

Tuy nhiên, quá trình điện hóa phương tiện tại Việt Nam đang đối diện một nghịch lý: sự phát triển “nóng” có nguy cơ tạo ra một cú trượt dài, nếu không được kiểm soát về chất lượng sản phẩm và sự minh bạch của thị trường.

Sự cạnh tranh gay gắt giữa các doanh nghiệp cả nội địa lẫn nhập khẩu, đã tạo ra một phân khúc sôi động: xe điện giá rẻ dưới 15 triệu đồng. Phân khúc này đánh trúng vào tâm lý của người lao động phổ thông, học sinh, sinh viên... cần phương tiện chi phí thấp, di chuyển ngắn trong đô thị.

Nhưng đằng sau mức giá dễ tiếp cận, không ít mẫu xe điện giá rẻ nhanh chóng bộc lộ những điểm yếu chí mạng: pin yếu, sạc lâu, xe ì máy, linh kiện xuống cấp chỉ sau vài tháng sử dụng... Không dừng lại ở đó, vấn đề còn nghiêm trọng hơn khi nhiều đại lý hoặc thương hiệu bán xe xong, đã rút lui khỏi thị trường. Người tiêu dùng rơi vào tình huống trớ trêu, không có linh kiện thay thế, không ai sửa chữa, không bảo hành và thậm chí cũng chẳng biết khiếu nại với ai.

Trên các diễn đàn, mạng xã hội, không khó để thấy cảnh báo từ người dùng từng mua phải những chiếc xe “vô thừa nhận” chỉ sau vài tháng. “Tôi mua chiếc xe giá 13 triệu cho con trai đi học, nhưng mới 6 tháng đã chai pin, mang đến cửa hàng thì họ bảo hãng không còn hoạt động, không nhập linh kiện nữa”, anh Nguyễn Quang Tuấn (Sóc Sơn, Hà Nội) chia sẻ.

Đây không còn là câu chuyện đơn lẻ, mà đang trở thành vấn đề phổ biến ở các đô thị lớn, nơi xe điện phát triển nhanh nhất. Trong khi đó, vẫn chưa có quy định bắt buộc hay cơ chế ràng buộc trách nhiệm của nhà sản xuất, phân phối.

Hậu quả dài hạn

Vấn đề lớn nhất mà thị trường có thể phải đối mặt lúc này không chỉ là vài ngàn chiếc xe hỏng mà là sự xói mòn niềm tin vào phương tiện xanh. Một khi người tiêu dùng đánh đồng xe điện với hình ảnh “xe rẻ, mau hỏng, không ai sửa”, thì tiến trình chuyển đổi sẽ khó có thể tiến xa.

PGS, TS Nguyễn Thường Lạng, Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội cho rằng, Việt Nam cần đặc biệt cẩn trọng với làn sóng xe điện giá rẻ không đảm bảo chất lượng. “Việc chuyển đổi từ xe sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang xe điện là xu hướng khách quan. Nhưng nếu thị trường bị lấp đầy bởi hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, có thể gây cháy nổ, thì người tiêu dùng sẽ mất lòng tin. Khi niềm tin mất đi, quá trình chuyển đổi chắc chắn sẽ chậm lại.

Thực tế, Việt Nam đã ghi nhận một số vụ cháy nổ liên quan đến xe máy điện trong thời gian gần đây. Tuy nhiên, hầu như không có doanh nghiệp nào bị xử lý công khai, càng không có ai chịu trách nhiệm về hậu quả. Hiện chưa có cơ quan nào thực sự đứng ra đại diện tiếng nói của người tiêu dùng trong lĩnh vực xe điện. Các vụ việc hỏng hóc, tranh chấp sau bán hàng thường bị đẩy về phía… người mua tự chịu.

Dù vậy, siết chặt kiểm định chất lượng hay ra quy chuẩn kỹ thuật chỉ là phần ngọn. Gốc rễ của vấn đề, là Việt Nam phải phát triển năng lực nội sinh về thiết kế và chế tạo xe điện chất lượng cao, chứ không chỉ nhập khẩu xe rẻ về phân phối. “Chúng ta cần sự vào cuộc đồng bộ của viện nghiên cứu, trường đại học chuyên ngành, doanh nghiệp sản xuất trong nước. Đây là lúc để các nhà khoa học, kỹ sư cơ khí, điện - điện tử, CNTT… cùng nhau tạo ra những mẫu xe điện mới, đẹp, bền, tích hợp cả công nghệ AI, IoT nếu có thể” - PGS, TS Nguyễn Thường Lạng đề xuất.

Thực tế, một số doanh nghiệp lớn tại Việt Nam đã bắt đầu đi theo hướng này bằng cách đầu tư vào nghiên cứu pin, hệ thống quản lý năng lượng, hạ tầng trạm sạc, quy trình hậu mãi. Tuy nhiên, họ cũng đang gặp rào cản đến từ sự cạnh tranh không lành mạnh từ các dòng xe nhập lậu, xe giá rẻ, không khai báo tiêu chuẩn và việc thiếu hệ thống phân loại sản phẩm rõ ràng.

Nếu các nỗ lực chính quy bị “lấn át” bởi hàng trôi nổi, thì người dùng sẽ khó phân biệt được đâu là xe tốt, đâu là rủi ro. Khi đó, thị trường sẽ quay lại vòng luẩn quẩn: bán phá giá - hàng lỗi - mất niềm tin - tiêu dùng giảm - doanh nghiệp không đầu tư nữa.
Chuyển đổi phương tiện xanh là mục tiêu quốc gia. Để bền vững không thể dựa vào hàng trôi nổi, xe chất lượng kém hay những thương hiệu xuất hiện “một lần rồi biến mất”. Cần một thị trường minh bạch, có tiêu chuẩn, có trách nhiệm và có niềm tin.