Trước sức ép chuyển đổi sang xe máy điện, các doanh nghiệp FDI chỉ bàn lùi?

Chỉ giỏi bàn lùi

Hiệp hội các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM) gồm 5 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) gồm Honda, Yamaha, Suzuki, SYM và Piaggio, vừa gửi văn bản kiến nghị đến Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan. VAMM cho rằng, lộ trình dừng lưu thông xe máy xăng tại một số khu vực ở Hà Nội từ giữa năm 2026, sẽ đặt ra nhiều thách thức không nhỏ cho cả người dân lẫn doanh nghiệp. Những đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất là người lao động, hộ gia đình có thu nhập thấp và những gia đình đang sở hữu nhiều xe máy chạy xăng truyền thống. Việc phải chuyển đổi phương tiện đang sử dụng đặt ra gánh nặng chi phí không nhỏ cho nhóm đối tượng này.

Việc chuyển đổi quá nhanh từ xe máy xăng sang xe máy điện sẽ gây áp lực nghiêm trọng lên toàn bộ ngành công nghiệp xe máy, từ sản xuất, phân phối đến dịch vụ hậu mãi. Để thích ứng với quy định mới, các doanh nghiệp sản xuất sẽ phải đầu tư lớn để tái cấu trúc dây chuyển, đổi mới công nghệ và phát triển sản phẩm, trong khi chưa có đủ thời gian chuẩn bị và chưa được hỗ trợ tài chính kịp thời. Điều này dễ dẫn đến thua lỗ, gián đoạn sản xuất và nguy cơ phá sản.

Theo VAMM, hệ thống gần 2.000 đại lý xe máy xăng hiện nay có nguy cơ bị tê liệt do doanh thu sụt giảm đột ngột. Bên cạnh đó là khoảng 200 nhà cung ứng linh kiện chủ yếu phục vụ động cơ đốt trong cũng bị ảnh hưởng trực tiếp, kéo theo nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng.

VAMM kiến nghị: “Để quá trình chuyển đổi diễn ra hiệu quả và bền vững cần một lộ trình triển khai hợp lý với thời gian chuẩn bị tối thiểu 2-3 năm. Khoảng thời gian này cho phép người dân, doanh nghiệp và cơ quan quản lý có thời gian để giải quyết các khó khăn, thách thức nêu trên và có đủ điều kiện để thích ứng, điều chỉnh và phối hợp đồng bộ, hạn chế rủi ro và bảo đảm tính khả thi trong thực tiễn".

Theo Chỉ thị 20 /CT-TTg, của Thủ tướng Chính phủ ban ngày 12/7/2025, với thành phố Hà Nội từ 1/7/2026, không có xe mô tô, xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong Vành đai 1; từ ngày 1/1/2028 không có xe mô tô, xe gắn máy, hạn chế xe ô tô cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong đường Vành đai 1, Vành đai 2; từ năm 2030 tiếp tục mở rộng thực hiện trong đường Vành đai 3.

Như vậy, mới triển khai tại Hà Nội, các địa phương khác chưa đề cập tới. Với Hà Nội thì gấp gáp nhất là khu vực trong Vành đai 1 sẽ bắt đầu thực hiện vào 1/7/2026 và có lộ trình kéo dài 5 năm mới thực hiện trong khu vực Vành đai 3. Đây thực sự là một thách thức lớn. Tuy nhiên, trong khi thành phố Hà Nội quyết tâm thực hiện để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi, làm trong sạch môi trường thì VAMM lại bàn lùi. Lấy khó khăn của người dân và doanh nghiệp ra làm cớ với mục tiêu muốn trì hoãn.

Thử hỏi nếu đến thời điểm hiện nay, hầu hết xe máy của các doanh nghiệp thành viên VAMM bán ra là xe điện, thì VAMM có mong muốn trì hoãn hay không?

Không muốn từ bỏ xe xăng?

Số liệu của Ngân hàng Thế giới cho biết, tại Việt Nam, các phương tiện giao thông đường bộ chiếm tới 85% tổng phát thải khí nhà kính, của toàn ngành giao thông vận tải. Trong số các phương tiện giao thông đường bộ, xe tải các loại đóng góp khoảng 54%, xe máy đóng góp 28%, xe buýt và xe khách liên tỉnh đóng góp 11%, ô tô con đóng góp 6% và xe buýt đô thị đóng góp khoảng 1% lượng phát thải. Muốn đưa phát thải ròng về “0” vào năm 2050, điện khí hóa phương tiện vận tải đường bộ là chiến lược quan trọng và là xu thế bắt buộc. Cũng không chỉ vì cam kết giảm phát thải mà còn vì nhu cầu phát triển bền vững và nâng cao chất lượng sống của người dân. Cùng với đó, còn mở ra các cơ hội phát triển ngành công nghiệp xe máy điện, với chuỗi cung ứng, sản xuất và dịch vụ liên quan.

Khi Hà Nội tiến hành xây dựng vùng phát thải thấp, theo đó sẽ hạn chế phương tiện giao thông gây ô nhiễm vào 1 số khu vực trong nội thành, làm việc với Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố, Trần Sỹ Thanh vào ngày 9/6/2025 vừa qua, VAMM cũng chỉ bàn lùi. Bà Sayaka Arai, Tổng giám đốc Honda Việt Nam, Chủ tịch VAMM, cho rằng, việc chuyển đổi từ xe máy xăng sang xe máy điện có tác động sâu rộng đến các bên liên quan, nhất là khi xe máy vẫn là phương tiện chính của đa số người dân. VAMM kiến nghị thành phố xây dựng lộ trình chuyển đổi hợp lý, khả thi, bắt đầu sớm nhất từ năm 2030. Hiệp hội cam kết nghiên cứu và đẩy mạnh sản xuất các dòng xe xăng thân thiện hơn với môi trường như: áp dụng tiêu chuẩn khí thải Euro 4, sử dụng nhiên liệu sinh học, kiểm soát khí thải với xe đang lưu hành... nhằm hỗ trợ Hà Nội phát triển đô thị xanh, bền vững.

Từ năm 2017, HĐND TP Hà Nội đã ban hành nghị quyết số 04 về việc thông qua đề án "tăng cường quản lý phương tiện giao thông đường bộ nhằm giảm ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường Hà Nội giai đoạn 2017-2020, tầm nhìn đến năm 2030", trong đó có kế hoạch dừng hoạt động xe máy trên địa bàn các quận vào năm 2030.

Vào tháng 7/2022, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt “Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải”, thông qua Quyết định 876/QĐ-TTg. Với giao thông đường bộ, Quyết định 876/QĐ-TTg của Chính phủ đặt ra lộ trình: đến năm 2040, từng bước hạn chế tiến tới dừng sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu xe ô tô, xe mô tô, xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch để sử dụng trong nước. Đến năm 2050, toàn bộ 100% phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, chuyển đổi sang sử dụng điện, năng lượng xanh.

Tính toán của các chuyên gia thuộc Ngân hàng Thế giới cho thấy, để đạt được mục tiêu giảm phát thải trong ngành giao thông mà Chính phủ đặt ra tại Quyết định 876/QĐ-TTg, riêng lĩnh vực xe máy, doanh số bán xe máy điện phải đạt từ 12-16 triệu chiếc trong giai đoạn 2024 - 2035. Muốn đạt con số này thì doanh số bán bình quân giai đoạn 2024 - 2035 phải đạt bình quân từ 1-1,3 triệu xe máy điện các loại/năm. Muốn vậy, phải đẩy mạnh sản xuất và khuyến khích sử dụng, cùng với đó là ban hành các chính sách hạn chế xe máy xăng.

Ngay khi quyết định này ra đời, nhiều doanh nghiệp cho biết những kế hoạch phát triển xe sử dụng xăng, dầu tại Việt Nam sẽ dừng lại dần và chuyển hướng sang xe điện. Ngay từ cuối năm 2022 một loạt doanh nghiệp đã đẩy mạnh việc phát triển xe điện tại thị trường Việt Nam.

Vậy các doanh nghiệp thành viên VAMM đã làm gì trong thời gian qua? Họ vẫn tập trung vào sản xuất và phân phối xe máy xăng. Với doanh số bán khoảng 2,6 triệu xe/năm, trong đó hầu hết là xe máy xăng. Việc chuyển đổi gần như không diễn ra. Đến nay các thành viên của VAMM mới chỉ đưa ra thị trường vài mẫu xe máy điện, bán mang tính chất thăm dò. Trong đó sớm nhất là Yamaha có 1 mẫu xe máy điện ra mắt vào 12/2022, còn Honda mỗi năm bán tới hơn 2 triệu xe máy, mới ra mắt có 2 mẫu điện trong nửa đầu năm 2025.

Lo sợ chuyển đổi?

Giới chuyên môn cho rằng, với gần 30 năm đầu tư vào Việt Nam, được ưu đãi quá nhiều, các doanh nghiệp sản xuất xe máy xăng có vốn đầu tư nước ngoài, đã kiếm được rất nhiều lợi nhuận béo bở. Không những thế một số doanh nghiệp còn thao túng thị trường, với hiện tượng bán xe 2 giá, gây nhức nhối nhiều năm qua, cùng với đó là kiểm soát phần lớn các doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng linh kiện. Điều này khiến cho các nhà sản xuất xe máy điện Việt Nam chật vật tìm kiếm các nhà cung cấp trong nước. Có thể thấy các doanh nghiệp FDI xe máy được hưởng lợi lớn suốt nhiều năm mà không chịu bất kỳ sức ép chuyển đổi sang công nghệ năng lượng mới nào.

Đến bây giờ trước sức ép chuyển đổi thì viện đủ lý do để bàn lùi. Mới chỉ chuẩn bị thực hiện ở Hà Nội chứ chưa phải trên toàn quốc nhưng VAMM đã kêu toáng lên rằng, việc chuyển đổi sẽ gây áp lực nghiêm trọng lên toàn bộ ngành công nghiệp xe máy, từ sản xuất, phân phối đến dịch vụ hậu mãi. Điều này dễ dẫn đến thua lỗ, gián đoạn sản xuất và nguy cơ phá sản.

Do chưa có sự chuẩn bị và chỉ muốn hưởng lợi từ xe máy xăng, đương nhiên VAMM thấy đột ngột, bởi nguy cơ bị giảm doanh số, bị mất thị trường nên chỉ muốn “giữ nguyên hiện trạng” càng lâu càng tốt, bấp chấp ô nhiễm ngày càng nặng nề.

Trong khi một loạt các doanh nghiệp đang cùng thành phố Hà Nội chạy đua để đầu tư hạ tầng sạc tại nội đô và hỗ trợ người dân nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi thì các doanh nghiệp thành viên VAMM đứng ngoài cuộc. Với nguồn lực của mình, các doanh nghiệp thuộc VAMM hoàn toàn có thể tham gia góp phần đẩy nhanh quá trình đầu tư hạ tầng và hỗ trợ người tiêu dùng trong quá trình chuyển đổi. Qua đó còn giúp họ có thể chuyển nhanh sang sản xuất kinh doanh xe máy điện, thay vì bàn lùi.