Tái quy hoạch các “siêu đô thị”

TP HCM đang trải qua quá trình đô thị hóa nhanh chóng, được dự báo sẽ vượt ra khỏi giới hạn hành chính thông thường để trở thành một vùng đô thị hay còn gọi là megapolis, và sẽ nằm trong số những vùng đô thị lớn nhất trên toàn cầu. Tuy nhiên, trước khi đạt đến tầm vóc quốc tế đó, “cơ thể sống khổng lồ” này đang bị đe dọa bởi những "căn bệnh" nghiêm trọng, đòi hỏi phải có những quyết sách tái cấu trúc quy hoạch triệt để.

Kiến trúc sư Nguyễn Trường Lưu – Chủ tịch Hội Kiến trúc sư TP HCM trong hội thảo “Sức khỏe đô thị cho tương lai không gian sống Việt” vừa diễn ra tại TP HCM đã nhìn nhận vấn đề sức khỏe đô thị bằng cách so sánh hệ thống tuần hoàn của con người với hệ thống giao thông và quy hoạch đô thị. Theo so sánh này, TP HCM hiện đang có một "mạch máu không ổn", một ví von cho hệ thống giao thông vẫn còn nhiều tắc nghẽn. Ông Lưu nhấn mạnh TP HCM cần có một sự nhạy cảm của hệ thống “thần kinh đô thị” (tức ở mức thượng tầng), đòi hỏi các nhà quản lý và kiến trúc sư phải nhanh chóng nhận diện và nhổ ngay “cái gai” đang gây khó chịu cho “cơ thể thành phố”. Đặc biệt trong bối cảnh vừa sáp nhập tỉnh như hiện nay.

Ông Nguyễn Đỗ Dũng – Đồng sáng lập kiêm CEO Encity nhận định việc sáp nhập có những hiệu quả rất lớn. Đầu tiên là giải quyết được bài toán căn cơ là mâu thuẫn vùng. Mâu thuẫn này không chỉ bao gồm vấn đề môi trường (điển hình như vụ ô nhiễm kênh Ba Bò), mà còn là cạnh tranh vùng về giao thông. Trước đây, các địa phương luôn có tư duy rằng nếu địa phương bên cạnh làm cầu thì có thể sẽ kéo hết tiền và công ty công nghiệp về đó, dẫn đến thiếu sự thống nhất trong quy hoạch hạ tầng.

Theo ông Đỗ Dũng, việc sáp nhập sẽ giúp hình thành một chính quyền duy nhất có khả năng điều tiết để bảo vệ nguồn nước đầu nguồn như ở sông Đồng Nai và sông Sài Gòn. Điều này cũng làm giảm đáng kể sự cạnh tranh giao thông, đặc biệt khi số lượng tỉnh thành trong vùng chỉ còn khoảng ba tỉnh thay vì sáu, bảy tỉnh như trước. Ông Dũng lưu ý rằng kết nối vùng sẽ được thúc đẩy nhanh hơn; bằng chứng là một loạt các vấn đề cầu cống không thống nhất giữa Đồng Nai và TP HCM đã được kết luận ngay lập tức khi ý tưởng sáp nhập được đẩy mạnh.

Tái quy hoạch: chuyển từ chữa bệnh sang phòng bệnh

Việc sáp nhập mở ra cơ hội vàng để tái cấu trúc quy hoạch tổng thể. Kiến trúc sư Nguyễn Trường Lưu khẳng định các quy hoạch chung của TP HCM, Bình Dương và Vũng Tàu (vừa được duyệt năm 2024-2025) có thể sẽ phải xóa đi làm lại để tạo thành một khối thống nhất. Ông Lưu nhấn mạnh đây là công việc gấp nhất trong các công việc đối với “cơ thể” của một siêu đô thị.

Ông Đỗ Dũng nhìn nhận quy hoạch chính là công cụ giải quyết bài toán phòng bệnh, tức là nhìn trước các vấn đề 20-30 năm để tránh phải đi chữa những "căn bệnh" phát ra sau này. Tuy nhiên, việc đầu tư vào phòng bệnh lại vô cùng khó khăn, vì văn hóa người Việt Nam có vẻ như không sẵn sàng chi trả cho thứ chưa xảy ra. Điều này được chứng minh qua thực tế: 80% đầu tư công đi vào giao thông, nhưng chỉ khoảng 1% đi vào ngập lụt hay khí hậu.

Cân bằng đô thị

Sự cạnh tranh vùng cũng đã dẫn đến việc bố trí đất đai thiếu hợp lý, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe đô thị. Ông Đỗ Dũng cho biết TP HCM, mặc dù từng là thành phố dẫn đầu về đầu tư toàn xã hội trong vùng Đông Nam Bộ (trước năm 2019), đã buộc phải bố trí đất công nghiệp ở những khu vực không phù hợp (ví dụ: những vùng thấp phía Nam, Nhà Bè, Cần Giờ) do cạnh tranh chiến lược với các tỉnh lân cận.

Khi có một vùng đô thị thống nhất, các nhà quy hoạch có cơ hội tư duy lại. Ông Dũng đề xuất rằng có thể rời những đất công nghiệp không phù hợp này sang các vùng lân cận có lợi thế hơn, cao hơn và sẵn đất hơn. Sự điều chỉnh này giúp giải quyết được bài toán cân bằng.

Việc tái bố trí đất công nghiệp còn có ý nghĩa lớn đối với việc bảo vệ môi trường và sức khỏe đô thị về lâu dài. Bằng cách điều chỉnh khu công nghiệp, sẽ không phát triển khu vực ảnh hưởng đến môi trường, đồng thời giữ được thêm những vùng ngập nước, vùng ngập mặn, và vùng đệm cần thiết cho TP HCM. Sự tối ưu hóa này, theo ông Đỗ Dũng, sẽ giúp sức khỏe của vùng đô thị lớn hơn này tốt hơn.

Ông Nguyễn Trường Lưu cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải hành động nhanh chóng và quyết liệt: đã đến lúc phải đổi vàng để mua lại sức khỏe cho đô thị, và phải mua ngay bây giờ.

Như vậy, việc sáp nhập tỉnh mang lại ý nghĩa rất lớn, không chỉ giải quyết mâu thuẫn chính trị hành chính mà còn là cơ hội để các nhà quy hoạch thực hiện công tác phòng bệnh cho siêu đô thị, tái cấu trúc việc sử dụng đất, đặc biệt là đất công nghiệp, nhằm hướng đến sự cân bằng sinh thái và sức khỏe đô thị lâu dài.