Thách thức cho... đổi mới sáng tạo

Dự kiến Nghị định này sẽ được ban hành trong tháng 6/2025 và có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2025, hướng tới việc thực hiện mục tiêu dành 3% tổng chi ngân sách cho khoa học công nghệ năm 2025 và tăng lên 2% GDP giai đoạn 2026-2030.

Trên thực tế, mặc dù Việt Nam đã có hệ thống viện, trường và nhiều doanh nghiệp nghiên cứu, song cơ chế tài chính vẫn còn bị rời rạc và nhiều thủ tục hành chính còn phức tạp. Điều này làm chậm tiến độ nhiều dự án đổi mới sáng tạo, trong khi nhu cầu ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất, kinh doanh ngày càng cấp thiết. Nghị quyết 57-NQ/TW (12/2024) của Bộ Chính trị cũng đã xác định “phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số” là đột phá chiến lược, nhưng để hiện thực hóa, cần một khung pháp lý đủ mạnh và linh hoạt.

Dự thảo Nghị định quy định ba dạng hợp tác chính: PPP truyền thống cho các dự án vốn lớn và thời gian dài; liên doanh sử dụng tài sản công giữa cơ quan nhà nước và doanh nghiệp; và các mô hình hợp tác đa bên, cho phép trường đại học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp, quỹ đầu tư cùng tham gia.

Về tài chính, dự thảo cho phép huy động vốn từ Quỹ phát triển khoa học công nghệ, quỹ đầu tư mạo hiểm và quỹ nghiên cứu nội bộ doanh nghiệp; đồng thời áp dụng cơ chế hậu kiểm, rút ngắn thời gian thẩm định dự án từ 30 ngày xuống còn tối đa 15 ngày, phân cấp mạnh cho địa phương và đơn vị sự nghiệp công lập.

Ngoài việc ưu đãi tài chính, dự thảo còn kiến nghị miễn phí truy cập cơ sở dữ liệu khoa học cho các dự án phi lợi nhuận, chia sẻ lợi nhuận và rủi ro rõ ràng, cũng như quyền chấm dứt hợp đồng khi doanh thu thấp dưới 50% kỳ vọng. Nhờ đó, doanh nghiệp, viện nghiên cứu và trường đại học có đủ tự tin triển khai những công nghệ tiên phong như trí tuệ nhân tạo, điện toán đám mây và vật liệu mới.

Tuy nhiên, để Nghị định phát huy tác dụng, không thể chỉ trông chờ vào văn bản pháp lý. Các chuyên gia khuyến nghị nên củng cố năng lực quản trị dự án bằng cách đào tạo đội ngũ chuyên gia PPP đủ am hiểu cả về kỹ thuật lẫn tài chính. Bên cạnh đó, xây dựng chỉ số đánh giá hiệu quả đầu tư công - tư (KPIs) và công khai kết quả định kỳ. Đồng thời, mở rộng tham vấn chuyên gia, doanh nghiệp, tổ chức khoa học để cập nhật kịp thời những vướng mắc, điều chỉnh cơ chế cho phù hợp thực tiễn.

Thời gian lấy ý kiến không nhiều, nhưng nếu các đầu mối liên quan, từ hiệp hội doanh nghiệp đến viện nghiên cứu, phối hợp chặt chẽ, văn bản cuối cùng sẽ đủ sức tạo “cú hích” cho chuỗi giá trị nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Từ chip bán dẫn, y sinh đến năng lượng tái tạo, dòng vốn công - tư bùng nổ có thể đưa Việt Nam vươn lên vị thế dẫn dắt trong khu vực.

Chính sách đúng và kịp thời là cần thiết, nhưng quan trọng hơn là cam kết hành động. Liệu chúng ta có đủ năng lực quản trị, giám sát và linh hoạt điều chỉnh để chuyển chính sách thành các sản phẩm, công nghệ đột phá. Đó mới là những thách thức thực sự trên con đường “khơi” thông dòng vốn cho khoa học công nghệ.