Thị trường trái phiếu sẽ chỉ còn "đất diễn" cho doanh nghiệp niêm yết?

LÊ MỸ• 23/05/2022 11:15

Hầu hết các doanh nghiệp phát hành trái phiếu trong 2 tháng trở lại đây là hoặc là những doanh nghiệp niêm yết lớn hoặc là các tổ chức tín dụng và định chế tài chính...

>> Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp: Xếp hạng tín nhiệm, bao nhiêu là đủ?

Doanh nghiệp trì hoãn và chờ đợi

Thống kê của CTCK SSI cho hay, tác động tiêu cực của các sự kiện gần đây (các vụ việc vi phạm trên thị trường chứng khoán và các chủ trương, chính sách cùng giải pháp ngắn hạn cho thị trường - BT) đã được nhìn thấy tương đối rõ ràng khi các đợt phát hành trái phiếu doanh nghiệp (TPDN), bao gồm cả riêng lẻ và phát hành ra công chúng chủ yếu được quan sát thấy trong tháng 1 (chiếm 51,8% tổng lượng phát hành). Hầu hết các doanh nghiệp phát hành TP trong 2 tháng trở lại đây là hoặc là những doanh nghiệp niêm yết lớn hoặc là các tổ chức tín dụng và định chế tài chính, vốn đã chịu sự quản lý chặt chẽ từ Ủy Ban Chứng khoán và NHNN.

Theo SSI Research ghi nhận, trong quý I/2022, thị trường TPDN về cơ bản vẫn được vận hành tương đối bình thường. Tuy nhiên sau các động thái có phần cứng rắn từ Chính phủ trong việc lập lại trật tự và tăng cường tính minh bạch, công khai thì hiện nay các doanh nghiệp hiện đang trì hoãn kế hoạch phát hành nhằm chờ đợi hướng dẫn cụ thể hơn từ Chính phủ.

Tổng lượng trái phiếu phát hành (tính cả riêng lẻ và phát hành ra công chúng) đạt 61,9 nghìn tỷ đồng, tăng 34% so với cùng kỳ năm 2021. "Tuy nhiên, cần phải lưu ý rằng khối lượng phát hành trong Quý 1/2021 là tương đối thấp khi các doanh nghiệp điều chỉnh phương án phát hành nhằm phù hợp với các văn bản pháp luật có hiệu lực từ ngày 1/1/2021 như Luật Chứng khoán 2019 hay Nghị định 153/2020 và Nghị định 155/2020. Nếu so sánh theo Quý, lượng phát hành trong Quý 1 đã giảm hơn 74% so với Quý 4/2021, cho thấy hoạt động trên thị trường sơ cấp đã kém sôi động hơn. Trên thực tế, các doanh nghiệp bất động sản vẫn tích cực đẩy mạnh phát hành TPDN trong Quý 1 với tổng khối lượng là 38,2 nghìn tỷ đồng (chiếm tới 62% tổng lượng phát hành) và tập trung chủ yếu trong tháng 1 và 3 (trước khi xảy ra sự kiện Tân Hoàng Minh). Sang tháng 4, lượng TPDN do doanh nghiệp BĐS phát hành đã giảm mạnh, khi chỉ ghi nhận 820 tỷ TP phát hành (so với mức bình quân theo tháng trong năm 2021 là 26 nghìn tỷ đồng)", báo cáo của SSI ghi nhận.

Trong khi đó, các NHTM thường chưa đẩy mạnh phát hành TP trong Quý 1 nên chỉ ghi nhận phát hành mới 9,7 nghìn tỷ đồng, và tăng tốc phát hành trở lại trong tháng 4 (18,6 nghìn tỷ đồng). Đáng chú ý, hoạt động mua lại trái phiếu trước hạn cũng được các doanh nghiệp thực hiện với khối lượng lớn. Trong 3 tháng đầu năm 2022, khối lượng mua lại trước hạn là 12,8 nghìn tỷ đồng. Tính đến cuối tháng 4/2022, tổng khối lượng trái phiếu đã mua lại trước hạn là 24,7 nghìn tỷ đồng, tăng 17,9% so với cùng kỳ năm 2021. Đặc biệt khối lượng trái phiếu được mua lại trong tháng 4 là 11,9 nghìn tỷ đồng, tương đương khối lượng mua lại trong cả quý I.

Cùng với đó, cũng phải nói thêm rằng sự vắng bóng hoàn toàn các nhà phát triển bất động sản trên thị trường sơ cấp TPDN là một chỉ dấu đáng chú ý. Hơn thế, là việc các NHTM tăng tốc đẩy mạnh phát hành TPDN trong tháng 4, vươn lên dẫn đầu trong tháng khi khối bất động sản "im hơi lặng tiếng", cũng cho thấy mức độ tác động phần nào của các sự kiện. Tuy nhiên nếu nhìn trong quá khứ cụ thể gần nhất năm 2021, sau một quý "nhận diện" tình hình thị trường và "cân đo đong đếm" thanh khoản, nhu cầu vốn, các NHTM cũng đã tăng tốc huy động vốn ở thị trường TPDN tích cực hơn từ tháng 4/2021. Nhịp tăng tốc vay trái chủ còn được tiếp tục đẩy lên cao vào tháng 5,6 năm vừa qua, cũng như vào quý IV/2021. Đây cũng có thể xem là bước tính toán phù hợp với các chu kỳ tăng huy động vốn để đẩy mạnh cho vay, cũng như tăng tốc để sẵn sàng bước đệm cho chu kỳ của năm kế tiếp từ phía các ngân hàng. Do đó, nhịp diễn biến này cũng rất có thể sẽ lặp lại trong năm nay.

>> PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP: 9 nội dung kiến nghị

Trở lại với số liệu thị trường quý I/2022, SSI Research ghi nhận thêm về tổng lượng phát hành ra công chúng tích cực hơn với 7,7 nghìn tỷ đồng (tăng 10% so với cùng kỳ) và chiếm 11,9% tổng phát hành. Trong đó, một số doanh nghiệp niêm yết trước đó phát hành riêng lẻ đã nhanh chóng chuyển dịch sang phát hành ra công chúng (như BID, LPB, BCG, NVL, VND). Trong các đợt phát hành ra công chúng, 57,6% khối lượng phát hành ra công chúng được thực hiện vào tháng 1/2022 và nhóm các Ngân hàng thương mại chiếm gần 50% khối lượng phát hành. Lãi suất phát hành thường là thả nổi dựa trên lãi suất tham chiếu của các NHTMCPNN, với mức cao nhất thuộc về CTCP Bamboo Capital (11,5%) và thấp nhất là LPB (7,4%). Kỳ hạn phát hành dao động từ 18 – 92 tháng. Đây cũng là điểm nhấn của thị trường được dự báo sẽ tiếp tục kéo dài theo chiều tăng lên khi trái phiếu riêng lẻ sẽ khó khăn hơn với các tiêu chí mới sẽ được quy định lại trong Nghị định 153 sửa đổi, bổ sung; cũng như những lỗ hổng trên thị trường TPDN vừa qua tập trung vào trái phiếu riêng lẻ khiến không ít nhà đầu tư quan ngại.

Ba dự báo về thị trường TPDN

Theo đó, SSI Research đưa ra ba dự báo về thị trường TPDN thời gian tới.

Thứ nhất, lợi suất TPDN đã tạo đáy trong năm 2021 và sẽ nhích tăng trong năm 2022. Mặt bằng lãi suất tiền gửi được kỳ vọng nhích tăng và nhờ vậy lợi suất TPDN cũng sẽ tăng theo khi mà hơn 70% TPDN phát hành có lãi suất thả nổi. Bên cạnh đó, xu hướng tăng lãi suất điều hành của các NHTW lớn và áp lực lạm phát trên thế giới có thể tác động đến tâm lý nhà đầu tư, làm tăng kỳ vọng lãi suất với các đợt phát hành trái phiếu mới. Đó là chưa kể đến việc nhà đầu tư sẽ phải tính lại mức độ rủi ro của ngành BĐS trong năm 2022.

Mặt bằng lãi suất trên thị trường ngân hàng đang thiết lập một mức tăng mới, tương là lợi suất TPDN được dự báo sẽ điều chỉnh theo hướng tăng (ảnh minh họa)

Thứ hai, nhu cầu phát hành TPDN vẫn ở mức tốt. Tuy nhiên, cũng phải lưu ý rằng, môi trường lãi suất trong năm 2022 được kỳ vọng vẫn tích cực khi chính sách tiền tệ của Việt Nam có độ trễ so với các NHTW lớn trên thế giới, cũng như Chính phủ nhấn mạnh 2022 và 2023 là hai năm hồi phục, do vậy áp lực lên chi phí tài chính khi phát hành TPDN là chưa nhiều. Mặt khác, số TPDN đáo hạn trong 2 năm 2022-2023 ước khoảng 540 nghìn tỷ đồng, và chiếm khoảng 36% lượng TPDN lưu hành, dẫn đến nhu cầu phát hành để đảm bảo vòng quay vốn của các doanh nghiệp khá cao. Cùng với đó, hoạt động sản xuất kinh doanh được kỳ vọng sẽ sôi động hơn 2021 khi nền kinh tế đang mở cửa trở lại sau đại dịch. Do vậy, nhu cầu phát hành TPDN dự kiến vẫn rất dồi dào.

Thứ ba, những thay đổi về quy định pháp lý tác động mạnh đến thị trường. Bộ Tài Chính đang lấy ý kiến từ các chuyên gia về dự thảo sửa đổi lần thứ 5, bổ sung Nghị định 153 và thu hút nhiều sự chú ý trên thị trường, với nhiều quy định chặt chẽ khiến doanh nghiệp khó tiếp cận hơn đến kênh phát hành trái phiếu riêng lẻ. Cụ thể, ngoài việc quy định chi tiết hơn và chặt chẽ hơn về trách nhiệm công bố thông tin, hoạt động lưu ký tập trung, điều kiện đăng ký/ thay đổi/ hủy bỏ giao dịch trên Sở Giao dịch Chứng khoán để phát triển thị trường thứ cấp; dự thảo còn đưa ra một số điểm sửa đổi bổ sung quan trọng, có thể tác động mạnh đến thị trường TPDN. Cụ thể bổ sung các yêu cầu sau:

Doanh nghiệp không được phát hành trái phiếu để góp vốn dưới mọi hình thức, mua cổ phần, mua trái phiếu của doanh nghiệp khác, hoặc cho doanh nghiệp khác vay vốn.

Doanh nghiệp phát hành phải mua lại trái phiếu trước hạn khi có yêu cầu, trong trường hợp vi phạm không thể khắc phục được. Các điều kiện về tỷ lệ an toàn tài chính: (1) tổng dư nợ của tất cả các loại trái phiếu không được vượt quá 3 lần vốn chủ sở hữu (Nghị định 81/2020 quy định 5 lần và sau đó nghị đính 153/2020 đã bỏ); (2) có kết quả kinh doanh của năm trước liền kề có lãi (khôi phục lại quy định từ Nghị định 90/2011/NĐ-CP) và không có lỗ lũy kế; (3) có tài sản bảo đảm hoặc bảo lãnh thanh toán đối với phần dư nợ trái phiếu lớn hơn vốn chủ sở hữu;

Điều kiện chặt chẽ hơn về nhà đầu tư chuyên nghiệp, cũng như yêu cầu chỉ được mua trái phiếu riêng lẻ do công ty đại chúng phát hành có tài sản bảo đảm hoặc bảo lãnh thanh toán, trên cả thị trường sơ cấp và thứ cấp. Nhìn chung, bản dự thảo sửa đổi số 5 đề cao tính minh bạch và chống lại các rủi ro gian lận trong quá trình phát hành trái phiếu tuy nhiên bản chất hoạt động của thị trường TPDN vẫn phải dựa trên nguyên tắc lợi nhuận – rủi ro đem lại. Các quy định như trong dự thảo sửa đổi số 5 sẽ khiến cho kênh huy động vốn bằng phát hành trái phiếu riêng lẻ khó khăn hơn trước.

Tuy nhiên, Dự thảo phiên bản 5 này vẫn đang lấy ý kiến và được các chuyên gia "mổ xẻ" với không ít quan điểm đồng thuận là nhiều quy định quá khắt khe, chưa mang tính cởi mở và kích thích thị trường, hỗ trợ doanh nghiệp, cùng với đó việc bảo đảm an toàn và bảo vệ nhà đầu tư cần tính toán trên điểm cân bằng với sự tối ưu hóa chính sách, hạn chế can thiệp thị trường bằng các biện pháp hành chính.