Thúc đẩy ngành khoáng sản bứt phá: Cần xem xét lại các chính sách thuế, phí

Với trữ lượng khoáng sản quý hiếm đứng Top 10 thế giới, đặc biệt là đất hiếm và Vonfram, tài nguyên khoáng sản của Việt Nam được cho sẽ là nền tảng cho các ngành công nghệ tương lai như: sản xuất pin, chip bán dẫn, vũ khí hiện đại hay tên lửa phòng không.

Tuy nhiên, không ít ý kiến cho rằng, hiện nay, tiềm năng phát triển của ngành khai khoáng chưa được khai thác tối đa, và một trong những nguyên nhân xuất phát từ các chính sách tài chính còn nhiều bất cập.

Thực tế, hiện doanh nghiệp khai khoáng đang phải thực hiện đồng thời 2 nghĩa vụ tài chính lớn, gồm: thuế tài nguyên theo Luật Thuế tài nguyên 2009 và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo Luật Khoáng sản 2010, tiếp tục được kế thừa trong Luật Địa chất và Khoáng sản 2024.

Theo các chuyên gia, tổng thuế, phí (chưa bao gồm thuế thu nhập doanh nghiệp) tác động đến ngành công nghiệp khai khoáng tại Việt Nam khoảng từ 24 - 26%. Mức này cao hơn đáng kể so với các quốc gia khác trong khu vực và trên thế giới. Chẳng hạn như, tiền cấp quyền ở Việt Nam là 4 - 5% doanh thu, trong khi Mỹ, Nhật Bản và Malaysia không thu; thuế tài nguyên ở Việt Nam là 9 - 10%, cao hơn so với Mỹ (2 - 7% lợi nhuận), Malaysia (5%) và Nhật Bản (1,2%),...

Trước thực tế đã nêu, để giải quyết những vướng mắc, tồn tại đang hiện hữu, mở đường cho ngành khoáng sản bứt phá, không ít ý kiến cho rằng, cần xem xét lại các chính sách thuế, phí.

Theo ông Nguyễn Văn Phụng - chuyên gia cao cấp về thuế và quản trị doanh nghiệp, nguyên Cục trưởng Cục Thuế Doanh nghiệp lớn, Bộ Tài chính, doanh nghiệp khai khoáng đang phải gánh nhiều nghĩa vụ tài chính cùng lúc, từ đất đai, môi trường đến thuế, phí và lệ phí. Riêng về thuế đã có tới 9 loại, gồm thuế tài nguyên, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế bảo vệ môi trường, tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, lệ phí cấp phép, cùng các khoản đóng góp cho hạ tầng và môi trường địa phương.

Vị này cho rằng, thuế thu nhập doanh nghiệp trong khai khoáng có thể lên tới 50%, gấp đôi mức chung của nền kinh tế (25%), khiến chi phí tuân thủ cao và giảm hiệu quả đầu tư. Đặc biệt, thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác hiện còn chồng chéo khi đều dựa trên giá trị tài nguyên, nhưng do hai cơ quan khác nhau quản lý, doanh nghiệp phải kê khai và quyết toán riêng.

Do đó, ông đề xuất, cần nghiên cứu hợp nhất hoặc điều chỉnh cơ chế thu để vừa bảo đảm nguồn thu ngân sách, vừa giảm gánh nặng hành chính.

“Việc rà soát, hoàn thiện chính sách tài chính được xem là bước quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước và tạo môi trường đầu tư minh bạch, khuyến khích phát triển bền vững cho ngành khoáng sản”, vị này bày tỏ.

Còn theo TS Nguyễn Tiến Chỉnh - Hội Khoa học công nghệ Việt Nam, 2 khoản thu (thu cấp quyền khai thác khoáng sản và thuế tài nguyên) đều đánh vào cùng một đối tượng là quyền khai thác tài nguyên khoáng sản, nhưng có nguồn gốc pháp lý ban hành khác nhau.

Vị này cho rằng, thuế tài nguyên thuộc hệ thống thuế quốc gia (Luật Thuế tài nguyên); thu cấp quyền khai thác khoáng sản thực hiện theo quy định của pháp luật chuyên ngành về tài nguyên, khoáng sản (Luật Địa chất và khoáng sản). Nếu thiết kế không hài hòa, sẽ làm giảm hiệu quả khai thác và không phù hợp với thông lệ quốc tế.

“Thuế tài nguyên hiện hành ở Việt Nam không giống như ở các quốc gia có ngành khai khoáng phát triển. Ở các nước, thường chỉ có một khoản thu dưới dạng thuế tài nguyên tính linh hoạt theo sản lượng, giá trị, lợi nhuận hoặc giá thị trường”, vị này chia sẻ.

Đồng thời đề xuất, nên hoàn thiện chính sách thuế, phí theo hướng ưu tiên khai thác tận thu tối đa tài nguyên khoáng sản, bảo vệ môi trường; nghiên cứu gộp thuế tài nguyên và thu cấp quyền khai thác mỏ khoáng sản thành một loại thuế tài nguyên do Bộ Tài chính thống nhất quản lý.

“Việc quy về một đầu mối giúp cơ quan chuyên trách có thể tính đúng, tính đủ thuế suất thuế tài nguyên, giảm thủ tục hành chính cho doanh nghiệp”, vị này bày tỏ.

Đồng quan điểm, một số ý kiến cũng cho hay, để thúc đẩy ngành công nghiệp khoáng sản phát triển, cần thiết sửa đổi một số quy định trong Luật Thuế tài nguyên, quy định về phí bảo vệ môi trường đối với khai thác khoáng sản, bảo đảm đơn giản, minh bạch, thống nhất, mức động viên hợp lý. Áp dụng các cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư bền vững, đối mới công nghệ khai thác, chế biến để tăng hiệu suất thu hồi, tận thu khoáng sản, tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường.