Từ thành công của một mẫu xe đến bài toán phát triển bền vững

Báo cáo của Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) cho thấy, trong 9 tháng năm 2025, nhiều hãng ô tô tại Việt Nam vẫn đang phụ thuộc đáng kể vào một mẫu xe chủ lực để duy trì doanh số. Mặc dù danh mục sản phẩm của các thương hiệu ngày càng đa dạng hơn, song mức đóng góp giữa các mẫu xe vẫn chênh lệch lớn, phản ánh sự tập trung cao vào một số dòng bán chạy.

Cụ thể, mẫu bán tải Ranger của Ford đạt 12.577 xe, chiếm gần 36% tổng doanh số của hãng. Honda City bán ra gần 6.400 chiếc, tương đương khoảng 36% tổng lượng xe Honda tiêu thụ trong nước. Mitsubishi Xpander ghi nhận 12.438 xe, chiếm khoảng 50% doanh số toàn hãng, trong khi Mazda CX-5 đóng góp hơn một nửa lượng xe bán ra trong cùng kỳ. Những con số này cho thấy sự phụ thuộc lớn vào một mẫu xe duy nhất, ngay cả với các thương hiệu có dải sản phẩm khá rộng.

Tình trạng “một mẫu xe gánh doanh số” không phải hiện tượng hiếm gặp ở các thị trường mới nổi. Ở các quốc gia có ngành công nghiệp ô tô phát triển, cơ cấu doanh số giữa các mẫu thường phân bổ đều hơn, mỗi hãng có từ 4 đến 6 dòng xe đóng góp doanh thu ổn định, giúp giảm rủi ro khi một sản phẩm gặp biến động về nhu cầu hay chính sách.

Một trong những nguyên nhân dẫn đến thực trạng này là quy mô thị trường Việt Nam còn nhỏ, khiến các hãng phải ưu tiên nguồn lực vào một số sản phẩm chiến lược. Với chi phí quảng bá, tồn kho và sản xuất cao, doanh nghiệp thường chọn tập trung vào mẫu xe được thị trường đón nhận tốt nhất thay vì mở rộng danh mục nhanh chóng. Điều này đặc biệt đúng với các dòng xe lắp ráp trong nước, khi việc phát triển phiên bản mới hoặc nhập khẩu thêm mẫu khác đòi hỏi đầu tư lớn và rủi ro về thị phần.

Bên cạnh đó, thị hiếu tiêu dùng cũng là yếu tố tác động rõ nét. Tâm lý “chuộng mẫu đang được ưa thích” khiến sức mua tập trung mạnh vào một số dòng xe nổi bật về giá, kiểu dáng hoặc thương hiệu. Những “hiệu ứng đám đông” này giúp doanh số tăng nhanh trong ngắn hạn nhưng cũng khiến thị trường thiếu tính phân bổ ổn định. Khi một mẫu xe mới ra đời hoặc xu hướng tiêu dùng thay đổi, sự sụt giảm doanh số có thể diễn ra nhanh hơn.

Yếu tố công nghệ và chính sách cũng đang làm thay đổi cấu trúc tiêu thụ. Trong hai năm gần đây, sự xuất hiện của xe điện, xe hybrid và các mẫu tiết kiệm nhiên liệu khiến chu kỳ hấp thụ của một sản phẩm ngắn lại. Nếu trước đây, một mẫu xe có thể duy trì sức hút trong 5-7 năm, thì nay, thời gian này chỉ còn khoảng 2-3 năm. Việc chậm cập nhật công nghệ hoặc chậm giới thiệu phiên bản mới có thể khiến các hãng mất lợi thế trên thị trường, đặc biệt khi người tiêu dùng bắt đầu quan tâm nhiều hơn đến chi phí vận hành, khả năng kết nối và tính năng hỗ trợ lái.

Về phía doanh nghiệp, cấu trúc doanh số tập trung vào một mẫu xe cũng phản ánh chiến lược kinh doanh thận trọng. Trong bối cảnh chi phí đầu tư cho mỗi dòng sản phẩm mới cao, nhiều hãng lựa chọn duy trì sản lượng ổn định của mẫu bán chạy thay vì mạo hiểm mở rộng phân khúc. Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa khả năng thích ứng với thay đổi trong thị hiếu và chính sách có thể bị hạn chế. Một biến động nhỏ, như điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt hay ưu đãi cho xe điện, có thể ảnh hưởng đáng kể đến kết quả kinh doanh.

Ở tầm rộng hơn, hiện tượng này cho thấy thị trường ô tô Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện cấu trúc. Sức tiêu thụ tăng nhanh, nhưng sự đa dạng hóa sản phẩm và sự lan tỏa thương hiệu chưa thật đồng đều. Khi người tiêu dùng chuyển dần sang các phương tiện tiết kiệm nhiên liệu và thân thiện môi trường, các hãng xe sẽ cần tìm cách cân đối lại danh mục sản phẩm, không chỉ để mở rộng thị phần mà còn để ổn định doanh số trong dài hạn.

Trong thời gian tới, khi cạnh tranh ngày càng lớn và các chính sách khuyến khích xe xanh được triển khai, cơ cấu doanh số có thể thay đổi rõ rệt. Việc nhiều thương hiệu vẫn phụ thuộc vào một mẫu xe duy nhất hiện nay vừa cho thấy sức hút của những sản phẩm thành công, vừa phản ánh thách thức trong việc phát triển danh mục sản phẩm bền vững, một bài toán quan trọng của ngành ô tô Việt Nam trong giai đoạn tăng trưởng mới.