Gửi bình luận
Việt Nam đang từng bước hiện thực hóa Khuyến nghị về Đạo đức Trí tuệ Nhân tạo (AI) của UNESCO, hướng tới phát triển AI có trách nhiệm, nhân văn và bao trùm vì lợi ích con người.
Kể từ khi AI được phổ cập rộng rãi, những tranh cãi xoay quanh công nghệ đột phá này ngày càng gay gắt. Dư luận Mỹ từng rúng động sau vụ một chatbot AI hướng dẫn thiếu niên 16 tuổi tự tử. Trong khi đó, video deepfake giả dạng vẫn lan truyền khắp mạng xã hội, lu mờ ranh giới giữa thật và giả.
Không chỉ dừng ở khía cạnh sáng tạo, AI đang mở ra hàng loạt vấn đề mới – từ tranh chấp bản quyền, thiên kiến dữ liệu đến việc thuật toán vô tình khuyến khích hành vi lệch chuẩn. Đây không còn là câu chuyện kỹ thuật, mà đã trở thành vấn đề đạo đức, pháp lý và xã hội mang tính toàn cầu.
Trước thực tế đó, năm 2021, UNESCO đã thông qua “Khuyến nghị về Đạo đức AI” – bộ chuẩn mực toàn cầu đầu tiên được 193 quốc gia thành viên nhất trí, nhằm định hướng phát triển AI theo hướng có trách nhiệm, công bằng và nhân văn.
Là một trong những quốc gia cởi mở nhất với công nghệ AI, Việt Nam cũng ngày càng quan tâm hơn tới khía cạnh đạo đức của AI – một khái niệm còn mới mẻ nhưng không kém phần quan trọng trong chiến lược phát triển công nghệ quốc gia.
Tại lễ công bố Báo cáo Đánh giá Mức độ Sẵn sàng (RAM) của Việt Nam trong thực thi Khuyến nghị của UNESCO ngày 27/10, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: “Trong quản trị AI, chúng ta phải bước đi trên một ranh giới rất hẹp giữa hỗn loạn và kiểm soát, giữa tự do và nỗi sợ. Mục tiêu của chúng ta không phải là kiềm chế đổi mới, mà là dẫn dắt nó bằng trí tuệ và trách nhiệm để AI thực sự phục vụ nhân loại.”
Kết quả, Báo cáo RAM cho thấy Việt Nam đang có nền tảng mạnh mẽ để thực hiện Khuyến nghị của UNESCO. Việt Nam là một trong số ít quốc gia Đông Nam Á đã ban hành Chiến lược quốc gia về AI đến năm 2030, đặt mục tiêu vào Top 3 ASEAN và Top 50 thế giới.
Hai đạo luật mới được thông qua trong năm 2025 – Luật Công nghiệp Công nghệ số (có chương riêng về AI) và Luật Bảo vệ Dữ liệu Cá nhân – đã thể chế hóa nhiều nguyên tắc đạo đức AI do UNESCO đề xuất, từ tôn trọng quyền con người đến minh bạch và trách nhiệm giải trình.
Tuy nhiên, báo cáo chỉ ra các quy định này mới dừng ở mức khung. Việt Nam vẫn chưa có cơ quan điều phối trung ương về AI, khiến việc triển khai còn phân mảnh, và các cơ chế giám sát trách nhiệm vẫn đang được xây dựng.
Trong lĩnh vực khoa học, Việt Nam đã vươn lên vị trí thứ 26 toàn cầu về công bố AI, tăng ngoạn mục từ hạng 134 chỉ sau một thập kỷ. Hơn 50 trường đại học đã triển khai chương trình đào tạo về AI, và Bộ Giáo dục & Đào tạo đã đưa khung năng lực số quốc gia (Thông tư 02/2025) vào áp dụng, trong đó nhấn mạnh sử dụng AI có đạo đức và trách nhiệm.
Về hạ tầng, Việt Nam được xếp loại “Rất cao” trong Chỉ số Chính phủ điện tử của Liên hợp quốc 2024, với 78% dân số sử dụng Internet. Khoảng cách giới trong truy cập Internet đã giảm từ 10,3% (2018) xuống còn 4,4% (2023), một dấu hiệu tích cực cho phát triển số bao trùm.
Niềm tin của người dân vào công nghệ và dữ liệu số cũng ở mức cao – yếu tố quan trọng để hình thành văn hóa sử dụng AI có trách nhiệm. Tuy nhiên, điều này đồng thời đặt ra yêu cầu phải có hệ thống quản trị đủ mạnh nhằm bảo vệ người dùng trước rủi ro từ thuật toán và thông tin sai lệch.
Dù đạt được nhiều tiến bộ, Việt Nam vẫn còn một số khoảng trống cần được lấp đầy để thực sự sẵn sàng cho việc thực thi đầy đủ Khuyến nghị của UNESCO.
Thiếu cơ chế thực thi ràng buộc khiến các nguyên tắc đạo đức khó được chuyển hóa thành hành động cụ thể. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực AI chất lượng cao vẫn còn hạn chế, chỉ khoảng 5.000–7.000 kỹ sư, phần lớn tập trung tại các thành phố lớn – một rào cản đáng kể trong bối cảnh nhu cầu về chuyên gia dữ liệu và kỹ sư học máy ngày càng tăng.
Tính đa dạng và hòa nhập trong lĩnh vực AI cũng còn hạn chế. Dữ liệu cho ngôn ngữ dân tộc thiểu số gần như vắng bóng, trong khi phụ nữ vẫn ít xuất hiện ở các vị trí kỹ thuật chủ chốt.
Sự thiếu vắng này không chỉ làm giảm tính bao trùm của công nghệ mà còn tiềm ẩn nguy cơ tạo ra các sản phẩm AI thiếu công bằng và không phản ánh đầy đủ thực tiễn xã hội.
Ngoài ra, mối liên hệ giữa AI, môi trường và phát triển bền vững vẫn là khoảng trống chính sách đáng chú ý. Việt Nam hiện chưa có các đánh giá cụ thể về phát thải năng lượng, rác thải điện tử hay mức tiêu thụ tài nguyên của các hệ thống AI – những yếu tố có thể ảnh hưởng trực tiếp tới mục tiêu phát triển xanh.
Để khắc phục những hạn chế này, Báo cáo RAM đề xuất một lộ trình hành động 6 trụ cột, trong đó tập trung vào việc cập nhật Chiến lược quốc gia về AI theo hướng tích hợp các yếu tố đạo đức, đa dạng và bền vững; thể chế hóa các nguyên tắc đạo đức AI trong luật pháp, đặc biệt trong Luật Công nghiệp Công nghệ số và Luật Bảo vệ Dữ liệu Cá nhân; đồng thời phổ cập giáo dục đạo đức AI ở mọi cấp học, từ phổ thông đến chương trình công vụ, nhằm hình thành năng lực số có trách nhiệm trong xã hội.
Báo cáo cũng khuyến nghị thúc đẩy chia sẻ dữ liệu quốc gia, phát triển các nền tảng AI vì lợi ích xã hội, và đầu tư nghiên cứu cho ngôn ngữ ít tài nguyên, để mọi cộng đồng đều được hưởng lợi từ tiến bộ công nghệ và không ai bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên số.
Trưởng Đại diện UNESCO tại Việt Nam, ông Jonathan Wallace Baker, nhận định: “Việt Nam có nền tảng vững chắc và tiềm năng thực tế để trở thành một hình mẫu trong khu vực về cách đạo đức có thể định hướng chuyển đổi số và phát triển AI.”
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cũng khẳng định, một nền AI bền vững phải dựa trên bốn trụ cột: thể chế vững mạnh, hạ tầng hiện đại, nhân tài chất lượng cao và văn hóa AI lấy con người làm trung tâm.
“Chúng ta đang đi trên con đường hẹp giữa hợp tác toàn cầu và chủ quyền quốc gia; giữa sáng tạo và kiểm soát; giữa dữ liệu mở và dữ liệu được bảo vệ,” ông Hùng nhấn mạnh.
