Vốn bảo trì "cấp cứu" cho đường sắt đang bị "nghẽn" ở đâu?

Bộ GTVT mới đây, vừa có văn bản báo cáo Phó thủ tướng thường trực Chính phủ Trương Hoà Bình về việc triển khai xây dựng Đề án quản lý, sử dụng tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, trong đó có khó khăn trong việc giao dự toán kết cấu hạ tầng đường sắt năm 2021.

Bộ GTVT "sốt ruột" gỡ vướng

Theo Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải – ông Nguyễn Ngọc Đông, từ ngày 29.9.2018 trở về trước, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) là đơn vị trực thuộc nên Bộ giao dự toán nguồn sự nghiệp kinh tế đường sắt cho VNR để thực hiện công tác bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia. Sau ngày 29.9.2018, VNR được chuyển sang Ủy ban quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp.

Do đó, ngày 6.11.2020, Bộ Tài chính có Công văn số 13664/BTC-QLCS cho rằng giao dự toán nguồn sự nghiệp kinh tế đường sắt cho VNR năm 2021 là không phù hợp với quy định tại khoản 1 Điều 49 Luật Ngân sách Nhà nước, khoản 1 Điều 31 Nghị định số 163/2016/NĐ-CP.

Theo Thông báo số 125/TB-VPCP ngày 25.3.2020 của Thủ tướng Chính phủ nêu rõ: “Bộ Giao thông Vận tải chủ động phối hợp với các cơ quan liên quan chuẩn bị đầy đủ các điều kiện cần thiết để thực hiện bố trí, sử dụng kinh phí quản lý, bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia từ năm 2021 theo đúng quy định của pháp luật.”

Hiện Cục Đường sắt Việt Nam đã dự thảo các hợp đồng đặt hàng bảo dưỡng kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia. Tuy nhiên do VNR không thực hiện các chỉ đạo của Bộ Giao thông Vận tải, không phối hợp với Cục Đường sắt Việt Nam để hoàn thiện dự thảo hợp đồng đặt hàng, chưa cho phép người đại diện phần vốn Nhà nước tại 20 doanh nghiệp bảo trì ký hợp đồng đặt hàng với Cục Đường sắt để triển khai thực hiện…

Theo Vụ trưởng Vụ Kết cấu hạ tầng giao thông - ông Lê Hoàng Minh, việc Bộ Giao thông Vận tải thực hiện giao dự toán ngân sách bảo trì hệ thống hạ tầng đường sắt quốc gia cho Cục Đường sắt Việt Nam là đang thực hiện theo đúng quy định của Luật Ngân sách Nhà nước năm 2020 hiện hành. Dự toán ngân sách và kế hoạch bảo trì đã xây dựng và đã có nguồn tiền sẵn sàng chuyển bất cứ khi nào.

Bộ Giao thông Vận tải đang rất “sốt ruột” về giao vốn bảo trì đường sắt đặc biệt việc bảo trì cần được quyết định và triển khai nhanh nhất có thể vì nếu không bảo trì sẽ xuống cấp rất nhanh, cán bộ công nhân viên lao động không nhận được lương...

Cái "lý" của VNR

Mới đây, Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam đã có văn bản cầu cứu Thủ tướng Chính phủ liên quan việc xây dựng Đề án quản lý, sử dụng, khai thác tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia do nhà nước đầu tư và việc giao nguồn quản lý, bảo trì tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia.

Trong văn bản này, VNR cho biết các vướng mắc về kinh phí bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt khiến doanh nghiệp khó có thể trụ vững đến hết tháng 4/2021.

Cụ thể, theo VNR, hiện 3.143km đường sắt cả nước do cơ quan này quản lý và chịu trách nhiệm duy tu, bảo trì nhưng các vướng mắc về kinh phí bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia 2021 vẫn chưa được giải quyết theo ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng.

VNR cho rằng, Đề án quản lý, sử dụng tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia được Bộ GTVT trình Thủ tướng Chính phủ tới thời điểm này vẫn tạo ra nhiều cấp trung gian quản lý, nhiều thủ tục hành chính trong việc quản lý, bảo trì, khai thác tài sản.

Trong đó, bất cập lớn nhất từ đề án này là khiến gia tăng cấp phép, phê duyệt đề án con (giấy phép con) khi đề xuất cơ chế giao dự toán kinh phí bảo trì cho Cục Đường sắt Việt Nam.

Ông Vũ Anh Minh, Chủ tịch VNR, cho rằng đề xuất của Bộ Giao thông Vận tải sẽ "phá vỡ tính thống nhất giữa các hoạt động quản lý, bảo trì với công tác đảm bảo an toàn chạy tàu và kinh doanh vận tải đường sắt, làm triệt tiêu động lực của ngành".

"VNR sẽ phải điều hành giao thông trong điều kiện hệ thống đường sắt bị chia cắt do quá nhiều chủ thể quản lý. Đề xuất này sẽ đẩy doanh nghiệp đến nguy cơ phá sản", ông Vũ Anh Minh nói thêm.

Theo ông, kinh nghiệm thế giới là hạ tầng đường sắt quốc gia được giao cho các doanh nghiệp nhà nước bảo trì; cơ quan quản lý nhà nước không trực tiếp tham gia. "Chúng tôi kiến nghị Chính phủ giao thẳng vốn cho tổng công ty như các năm trước đây để doanh nghiệp điều hành tập trung, tránh cấp trung gian", ông nêu rõ.

Hệ thống đường sắt hiện nay là đường đơn, hạ tầng lạc hậu, xuống cấp, với hơn 5.500 điểm giao cắt với đường bộ, nhiều nút thắt cổ chai, đi qua các khu vực địa hình đồi núi hiểm trở. Vì vậy, lãnh đạo VNR cho rằng để đảm bảo chạy tàu thông suốt, an toàn, đòi hỏi việc chỉ huy, điều hành kịp thời, đồng bộ và phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận bảo trì, điều hành khai thác. "Việc giao cho Cục Đường sắt quản lý vốn bảo trì là thêm cấp trung gian quản lý, nhiều thủ tục hành chính trong việc quản lý, bảo trì, gia tăng giấy phép con", ông Minh nói thêm.

Những bất cập trong việc quản lý, bảo trì, khai thác tài sản đã và đang ảnh hưởng tiêu cực đến ngành đường sắt. VNR cho biết, theo dự toán hàng năm, phần vốn ngân sách dành cho bảo trì phân về đường sắt là 2.800 tỷ đồng, nhưng tới thời điểm này vẫn chưa được giao xuống.

Chính vì thế, hiện nay, 20 công ty con của VNR làm nhiệm vụ bảo trì hệ thống kết cấu hạ tầng đường sắt hiện đang nợ lương công nhân nhiều tháng, cũng như chưa có kinh phí mua vật tư duy tu, bảo trì.

Chủ tịch VNR Vũ Anh Minh khẳng định: “Nguy cơ cao là các lao động hệ tuần đường, tuần cầu, tuần hầm, gác chắn đường ngang sẽ bỏ việc vì không có thu nhập. Vấn đề này đã đẩy doanh nghiệp đến bước đường cùng, khó có thể trụ vững đến hết tháng 4/2021”.

Trong khi đó, Tổng Giám đốc VNR Đặng Sỹ Mạnh cho hay, từ 1/1 đến nay, 20 đơn vị bảo trì đường sắt trong cả nước đều không có nguồn thu do VNR chưa được Bộ GTVT giao vốn như các năm trước.

Tính xa hơn một chút thì trong 2 năm nay, VNR bị giảm doanh thu do dịch Covid-19 nên không có tiền cho các đơn vị vay. Các đơn vị trong ngành đều phải tự vay tiền ngân hàng để chi trả lương công nhân.

Ông Phạm Sỹ Mạnh khẳng định: "Chúng tôi chưa có hợp đồng, chưa giao nhiệm vụ, dự toán cho các đơn vị bảo trì đường mà vẫn phải yêu cầu họ đi làm, đảm bảo an toàn đường sắt".

Thực tế, vướng mắc lớn nhất khiến câu chuyện vốn giao cho đường sắt đang “tắc” lại là vị trí của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam.

Trước đó, năm 2020, vốn bảo trì cũng bị tắc lại không được giao sớm, cả Bộ GTVT và VNR đều có các văn bản báo cáo lên Thủ tướng.

Chỉ đến sau khi Quốc hội có nghị quyết và Chính phủ ban hành nghị quyết số 41, giao Bộ GTVT dự toán ngân sách bảo trì năm 2020 cho Tổng công ty Đường sắt, vướng mắc mới được tháo gỡ.

Đại diện Bộ GTVT cho rằng, với lần tắc vốn bảo trì thứ 2 này, nếu Chính phủ có nghị quyết như năm 2020 thì Bộ GTVT mới đầy đủ “chính danh” để giao vốn cho VNR.

Về lâu dài, Bộ GTVT cũng đang nghiên cứu đề xuất các cấp có thẩm quyền xem xét giao lại cho Bộ GTVT 3 tổng công ty đặc thù vừa kinh doanh vừa quản lý hạ tầng là đường sắt (VNR), đường cao tốc (VEC) và cảng hàng không (ACV).