Ba trụ cột quyền lực mới ở châu Á

Trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ lượng tử và hạ tầng không gian đang tiến lên với tốc độ vượt xa bản năng chính trị và cả trí tưởng tượng của con người. Mỗi lĩnh vực, tự thân nó, đã có tính cách mạng. Nhưng khi kết hợp lại, chúng đang trở thành kiến trúc mới của quyền lực toàn cầu, một cỗ máy sẽ quyết định quốc gia nào định hình thế kỷ phía trước, và quốc gia nào chật vật chạy theo.

Một nhà hoạch định chính sách cấp cao châu Á gần đây nhận xét: “Các quốc gia không còn cạnh tranh bằng GDP nữa, mà đang cạnh tranh bằng trí tuệ". AI đang nhanh chóng trở thành xương sống nhận thức của đời sống hiện đại khi thúc đẩy khám phá khoa học, tối ưu hóa hệ thống năng lượng và giao thông, hỗ trợ chẩn đoán y khoa, bảo vệ chuỗi cung ứng và định hình các hệ sinh thái thông tin.

Câu hỏi không còn là ai xây được những mô hình lớn nhất, mà là ai có thể bảo đảm các hệ thống đó nâng cao phẩm giá con người thay vì làm xói mòn nó. AI không chỉ là một biên giới công nghệ mà còn là phép thử về mục đích đạo đức.

Theo Avi Jorisch, Giám đốc điều hành của Diễn đàn Kinh tế Israel và là thành viên cấp cao của Hội đồng Chính sách Đối ngoại Hoa Kỳ, khi ranh giới giữa con người và máy móc mờ đi, quyền lực sẽ chảy về tay những ai không chỉ triển khai AI, mà còn biết cách quản trị nó, bởi sự thuyết phục, niềm tin, giáo dục, chẩn đoán, thậm chí cả ngoại giao, giờ đây đều có thể được trung gian hóa bởi những hệ thống “mang cảm giác con người”.

"Tương lai châu Á sẽ thuộc về những ai làm chủ được dạng nhận thức mới này mà không đánh mất các giá trị nhân bản mà nó đáng lẽ phải phục vụ", ông nhận định.

Công nghệ lượng tử cũng mang tính hệ trọng không kém. Một đột phá trong tính toán hay cảm biến lượng tử có thể lật ngược các giả định về an ninh, quyền riêng tư và năng lực khoa học; đồng thời có thể mở đường cho các vật liệu mới, làm thay đổi ngành dược phẩm và làm suy yếu các hệ thống mã hóa đang nâng đỡ tài chính và ngoại giao toàn cầu. Sức mạnh lượng tử không mang tính gia tăng từng bước; đó là một cuộc xáo trộn lại toàn bộ ván bài chiến lược.

Và lĩnh vực không gian, từng được hình dung như một giấc mơ xa xôi, nay đang trở thành địa lý mới của ảnh hưởng toàn cầu. Vùng không gian giữa Trái đất và Mặt trăng đang nhanh chóng trở thành một hành lang chiến lược có giá trị khổng lồ. Các vệ tinh đã và đang cho phép các nền kinh tế vận hành.

Những quốc gia xây dựng được hạ tầng không gian bền vững sẽ không chỉ “quan sát” Trái đất; họ sẽ góp phần điều phối dòng chảy thông tin, thời gian, định vị và an ninh mà đời sống hiện đại lệ thuộc vào. Cũng như các tuyến hàng hải từng quyết định đế chế, các “làn quỹ đạo” sẽ quyết định sự thịnh vượng và đòn bẩy quyền lực trong nhiều thập niên tới.

Ông Jorisch nhận định: "Nói cách khác, AI là bộ não, công nghệ lượng tử là hệ thần kinh, còn không gian vừa là mạch máu, vừa là điểm cao chiến lược, một mạng lưới quỹ đạo cho phép các quốc gia cảm nhận, suy nghĩ và hành động ở quy mô hành tinh".

Một quốc gia dẫn đầu đồng thời về AI, lượng tử và không gian không chỉ thống trị sự sống trên Trái đất. Họ sẽ trở thành cường quốc đa hành tinh đầu tiên thực sự. Đây không phải là khoa học viễn tưởng. Đó là logic chiến lược của chính những công nghệ đang xây dựng ngay lúc này.

Châu Á không đứng ngoài các cuộc cách mạng này. Ngược lại, châu Á chính là một trong những động cơ của chúng. Trung Quốc đang đầu tư với kỷ luật dài hạn và ý thức rõ ràng về sứ mệnh quốc gia, ngay cả khi tham vọng của nước này đang tái định hình trật tự khu vực và toàn cầu.

Ấn Độ cho thấy năng lực vượt trội trong thăm dò không gian chi phí thấp và hạ tầng số. Nhật Bản và Hàn Quốc tiếp tục mở rộng ranh giới của kỹ thuật chính xác. Singapore đang nổi lên như một trung tâm dẫn đầu về quản trị số và điều tiết AI.

Các quốc gia Vùng Vịnh đang thực hiện những bước đi táo bạo vào công nghệ cao và không gian. Và Israel – nhỏ về địa lý nhưng lớn về trí tuệ, đang định hình các tiền tuyến của an ninh mạng, an toàn AI và cảm biến lượng tử.

Lần đầu tiên trong lịch sử hiện đại, quyền lực công nghệ thực sự mang tính đa cực. Thế kỷ châu Á sẽ không được định nghĩa bởi một thủ đô duy nhất, mà bởi một mạng lưới các thủ đô vừa cạnh tranh, vừa hợp tác, và đôi khi va chạm nhau trên những biên giới công nghệ này. Cơ hội thì quá rõ ràng; và sự bất an cũng rõ ràng không kém.

Theo ông Jorisch, những công nghệ này là tấm gương phản chiếu ý định của con người. Nếu được theo đuổi bằng cạnh tranh và nỗi sợ hãi, chúng có thể khoét sâu sự ngờ vực và làm thế giới rạn vỡ. Nhưng nếu được dẫn dắt bằng trách nhiệm, minh bạch và mục đích chung, chúng có thể nâng tầm nhân loại theo những cách mà đến nay chúng ta còn chưa dám hình dung.

"Châu Á đang đứng ở trung tâm của lựa chọn này. Sự đa dạng, óc sáng tạo và trí tưởng tượng chiến lược mang đến cho khu vực một vai trò vượt trội trong việc định hình không chỉ năng lực, mà cả tính cách của thế kỷ phía trước", chuyên gia này nhấn mạnh.

Đi kèm với vai trò đó là trách nhiệm phải xây dựng các “lan can an toàn” nhanh chóng như cách chúng ta xây dựng các “động cơ”, và ngăn các biên giới công nghệ này biến thành đấu trường của sự cưỡng ép. Những quốc gia biết kết hợp tham vọng với kiềm chế, quyền lực với mục đích, sẽ định hình không chỉ tương lai của châu Á mà của cả thế giới.

Ông Jorisch cho biết: "Quyền lực không có mục đích sẽ tự bào mòn. Mục đích không có quyền lực thì không đủ. Tương lai sẽ thuộc về những quốc gia và những nhà lãnh đạo, biết kết hợp cả hai, và lựa chọn sử dụng những năng lực khổng lồ ấy để phục vụ vận mệnh chung của nhân loại"