Gửi bình luận
Các nền kinh tế ASEAN lại một lần nữa rơi vào thế giằng co giữa căng thẳng thương mại Mỹ – Trung.
Các nền kinh tế Đông Nam Á giữ vị trí chiến lược quan trọng đối với cả Trung Quốc và Hoa Kỳ, xét trên các phương diện đối tác thương mại, lợi ích địa lý và căn cứ quân sự. Tuy nhiên, khu vực này liên tục bị kẹt giữa hai cường quốc toàn cầu khi họ cạnh tranh giành quyền lực kinh tế.
Với dân số hơn 690 triệu người, tương đương khoảng 8% dân số toàn cầu, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) chiếm hơn 3,5% GDP thế giới và 7,4% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn cầu, cho thấy vai trò ngày càng quan trọng của khối này trong hoạt động kinh tế toàn cầu. ASEAN hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc, đồng thời đứng thứ tư trong danh sách đối tác thương mại của Mỹ, sau Mexico, Canada và Trung Quốc.
Trong nhiệm kỳ đầu của mình, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã áp thuế từ 10–50% đối với nhiều loại hàng hóa của Trung Quốc, chủ yếu để giải quyết các lo ngại về đánh cắp tài sản trí tuệ, chuyển giao công nghệ và thâm hụt thương mại lớn với Trung Quốc. Dù sau đó Mỹ đã giảm một nửa mức thuế này với kỳ vọng Trung Quốc sẽ nhập khẩu thêm 200 tỷ USD hàng hóa Mỹ. Tuy nhiên trên thực tế, chỉ khoảng 30 tỷ USD hàng hóa đã được Trung Quốc nhập khẩu thêm từ Mỹ trong giai đoạn 2020–2024.
Việc áp thuế với hàng hóa Trung Quốc đã vô tình tạo ra cơ hội cho ASEAN và Mexico thông qua việc tái cấu trúc chuỗi cung ứng. Việt Nam và Mexico là hai quốc gia hưởng lợi rõ rệt nhất. Xuất khẩu của Mexico sang Mỹ tăng từ 344 tỷ USD lên 506 tỷ USD cùng kỳ.
Mức tăng nhanh chóng này là kết quả của việc các nhà máy Trung Quốc di dời sang các nước khác và hàng hóa được chuyển hướng, thể hiện rõ ở việc nhập khẩu hàng hóa từ Trung Quốc vào các nước ASEAN và Mexico gia tăng.
Chiến lược tái cấu trúc chuỗi cung ứng của Trung Quốc đã mang lại hiệu quả bất ngờ. Mexico hiện là nước xuất khẩu lớn nhất vào Mỹ, thay thế Trung Quốc vào năm 2023, trong khi ASEAN đứng thứ tư, sau Mexico, Trung Quốc và Canada.
Theo Peerampa Janjumratsang, nhà quản lý danh mục đầu tư, trái phiếu châu Á tại M&G Investments, sự dịch chuyển này không có gì quá bất ngờ, bởi từ lâu ASEAN đã có vai trò chiến lược đối với Trung Quốc ở nhiều khía cạnh: là cơ sở sản xuất, điểm đến đầu tư. Cộng đồng người Hoa ở nước ngoài đông đảo và vị trí địa lý gần gũi đã giúp các nước ASEAN xích lại gần Trung Quốc hơn theo thời gian.
Kể từ năm 2018, khối này đã trở thành trung tâm quan trọng cho các doanh nghiệp Trung Quốc muốn giảm thiểu rủi ro từ chiến tranh thương mại với Mỹ. Nhiều công ty Trung Quốc đã chuyển hướng xuất khẩu thông qua ASEAN hoặc xây dựng nhà máy tại nhiều nước ASEAN.
Đến năm 2025, các nhà đầu tư lại một lần nữa chứng kiến tình huống tương tự khi ông Trump bắt đầu nhiệm kỳ hai với đợt thúc đẩy áp thuế toàn diện mạnh mẽ nhất, tiếp tục tập trung cao độ vào Trung Quốc.
Ông Janjumratsang chỉ ra, điều này phản ánh lo ngại ngày càng lớn của Mỹ về thâm hụt thương mại toàn cầu. Washington giờ đây nhận thức rõ rằng việc chỉ áp thuế là không đủ vì chuỗi cung ứng đã được tái cơ cấu, khiến các biện pháp thuế trước đây không còn hiệu quả trong việc cắt giảm thâm hụt.
Các nền kinh tế ASEAN lại một lần nữa rơi vào thế giằng co giữa hai siêu cường. Nhưng lần này, tác động còn sâu rộng hơn. Việc tái cơ cấu chuỗi cung ứng sản xuất của Trung Quốc trong 5 năm qua đã tạo ra việc làm và cả những ngành công nghiệp mới. Nếu tiếp tục có sự dịch chuyển, điều đó có thể làm đổ vỡ một phần hệ sinh thái sản xuất này và đe dọa sinh kế của hàng triệu người.
Cũng có một thách thức địa chính trị lớn hơn đang hình thành. Trong bối cảnh căng thẳng Mỹ–Trung leo thang, ASEAN ngày càng chịu nhiều áp lực hơn trong việc cân bằng quan hệ với Mỹ và Trung Quốc.
Trước bối cảnh trên, nhiều chuyên gia cho rằng ASEAN cần tiếp tục củng cố liên kết nội khối và tận dụng các hiệp định thương mại như RCEP và CPTPP để tự bảo vệ mình trước biến động toàn cầu. Con đường phía trước của các nền kinh tế ASEAN cần vừa mang tính chiến lược, vừa thận trọng nhằm bảo vệ lợi ích dài hạn của khu vực.
Khối cần tập trung duy trì thế cân bằng giữa hai siêu cường bằng cách giữ lập trường trung lập, đồng thời tăng cường nội lực thông qua thương mại nội khối, cải thiện năng lực cạnh tranh trong lĩnh vực sản xuất, thương mại và thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài.
Để chuẩn bị cho nguy cơ “tách rời địa chính trị”, ASEAN nên đa dạng hóa mạng lưới đối tác kinh tế và đẩy mạnh hội nhập, rút kinh nghiệm từ Liên minh châu Âu để gia tăng ảnh hưởng tập thể trên trường quốc tế.
Giới quan sát dự đoán sẽ có sự “tách rời” sâu hơn giữa Mỹ và Trung Quốc, điều này sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng toàn cầu do thương mại suy giảm. Trong ngắn hạn, bối cảnh bất định này sẽ buộc các ngân hàng trung ương ASEAN tiếp tục cắt giảm lãi suất khi lạm phát ổn định, tăng trưởng chậm lại và tỷ lệ thất nghiệp gia tăng.
Mặc dù có nhiều kỳ vọng sẽ có dòng vốn đầu tư quốc tế rút khỏi tài sản Mỹ và quay trở lại châu Á, hỗ trợ thêm cho giá tài sản bằng đồng nội tệ ở ASEAN, nhưng các chuyên gia cảnh bảo vẫn cần thận trọng với tác động dài hạn đến tăng trưởng tiềm năng do sự tái cấu trúc chuỗi cung ứng và đà chững lại của kinh tế toàn cầu, những yếu tố có thể gây ảnh hưởng sâu rộng đến các nền kinh tế ASEAN.
