Các mức thuế mới được chính quyền Trump áp dụng cho khoảng 70 đối tác thương mại của Mỹ khá đồng đều giữa các quốc gia và khu vực xuất khẩu cạnh tranh, góp phần tạo “sân chơi” cân bằng hơn.
Trong nhóm các nền kinh tế phát triển, Nhật Bản đồng ý cam kết đầu tư khoảng 550 tỷ USD vào Mỹ để đổi lấy mức thuế đối ứng và thuế ô tô được ấn định ở mức 15%. Ngay sau đó, Liên minh châu Âu (EU) và Hàn Quốc cũng đạt được các thỏa thuận tương tự với Mỹ.
Mức thuế 20% mà Mỹ áp cho hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam trở thành hình mẫu cho các nước khác. Tiếp sau đó, Indonesia, Philippines, Thái Lan và Malaysia cam kết giảm hoặc xóa thuế với hàng Mỹ, đồng thời đạt được mức thuế 19% cho hàng xuất khẩu sang Mỹ.
Dù đạt thỏa thuận nhanh không phải lúc nào cũng mang lại kết quả tốt nhất, giáo sư Ryo Ikebe, Đại học Senshu, Nhật Bản vẫn đánh giá thỏa thuận thuế quan của Việt Nam với Mỹ ở mức “đạt yêu cầu” nhờ cân bằng tương đối giữa nhượng bộ và lợi ích.
Lợi ích lớn nhất của Việt Nam là tránh được mức thuế cao với hàng xuất khẩu. Năm 2024, Mỹ tiêu thụ 29,6% hàng xuất khẩu của Việt Nam, mang lại thặng dư thương mại tới 104,4 tỷ USD cho Việt Nam, đều ở mức rất cao so với các nền kinh tế châu Á khác. Do đó, thỏa thuận được mức thuế 20%, tương đương các nước láng giềng sẽ giúp Việt Nam duy trì sức cạnh tranh tại thị trường Mỹ.
Bốn nước ASEAN lớn còn lại gồm Indonesia, Philippines, Thái Lan và Malaysia ít phụ thuộc vào thị trường Mỹ hơn, với tỷ trọng xuất khẩu sang Mỹ chỉ từ 10% đến 18% tổng kim ngạch, thặng dư thương mại với Mỹ từ 3,7 tỷ USD đến 35,4 tỷ USD, thấp hơn nhiều so với Việt Nam.
Trong thập niên 1990–2000, Indonesia, Thái Lan và Malaysia từng tìm cách ký FTA với Mỹ để mở rộng tiếp cận thị trường tiêu dùng lớn nhất thế giới, nhưng các vòng đàm phán đều đổ vỡ vì Washington yêu cầu quá cao về mở cửa thị trường.
Trên thực tế, các thỏa thuận thuế quan mới đã giúp Mỹ đạt được điều họ muốn từ lâu: gia tăng khả năng tiếp cận thị trường châu Á cho hàng Mỹ, dù các nước này phải chấp nhận điều kiện bất lợi hơn cho hàng xuất khẩu sang Mỹ.
Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. gọi việc giảm thuế từ mức 20% xuống còn 19% là thành tựu đáng kể, còn Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Tài chính Thái Lan Pichai Chunhavajira nói mức thuế 19% phản ánh tình hữu nghị và liên minh chặt chẽ với Mỹ.
Những phát biểu này cũng phản ánh điều khoản thương mại mà họ đạt được với Mỹ không tệ hơn so với các đối thủ cùng xuất khẩu sang Mỹ.
Tuy nhiên, khu vực châu Á, cũng như phần còn lại của thế giới vẫn khó có thể yên tâm, bởi thuế quan của Mỹ có thể bị thay đổi đơn phương theo ý của Tổng thống Trump.
“Chúng tôi sẽ đánh giá hàng quý, và nếu Tổng thống không hài lòng, mức thuế sẽ quay lại 25% cho cả ô tô và các sản phẩm khác,” Bộ trưởng Tài chính Mỹ Bessent nói với Fox News ngày 23/7 về thỏa thuận Mỹ–Nhật.
Mỹ nhiều khả năng sẽ có cách tiếp cận tương tự với mọi đối tác mới ký thỏa thuận. Cần nhớ rằng mục tiêu cuối cùng của Tổng thống Trump là thu hẹp thâm hụt thương mại Mỹ. Ngay cả khi xóa bỏ thuế với hàng hóa Mỹ và giảm rào cản phi thuế quan, ông Trump vẫn sẽ không coi đó là thành công nếu cán cân thương mại chưa tiến tới cân bằng.
Với các nước liên quan, lựa chọn rất rõ, nhưng cũng rất khó: giảm xuất khẩu sang Mỹ, tăng nhập khẩu từ Mỹ, hoặc làm cả hai. Theo ông Tang Siew Mun, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện ISEAS–Yusof Ishak (Singapore), ảnh hưởng kinh tế của Mỹ tại ASEAN thường bị đánh giá thấp so với Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của khu vực. Vấn đề thuế quan này sẽ tạo thêm động lực để ASEAN tăng cường thương mại nội khối.
Tuy nhiên, chuyên gia này cũng chỉ ra, nỗ lực này có thể không đủ vì phần lớn thương mại của ASEAN vẫn diễn ra ngoài khu vực, và sự phụ thuộc vào Mỹ khó có thể giảm trong tương lai gần. “Tác động trực tiếp nhất là mở rộng quan hệ thương mại với các đối tác ngoài Mỹ như EU, châu Phi, Mỹ Latinh và các thị trường mới nổi khác”, ông Tang Siew Mun nói thêm.
Hiện tại, nếu không thể giảm xuất khẩu, các nước này gần như chỉ còn cách tăng nhập khẩu từ Mỹ. Nhiều nước đã cam kết tăng mua khí tự nhiên hóa lỏng (LNG), nông sản và máy bay Mỹ.
Tuy nhiên, những cam kết này đi kèm rủi ro. Nhu cầu LNG tăng sẽ đẩy giá lên cao. Với các nền kinh tế mới nổi có đông dân làm nông nghiệp, nhập khẩu thêm nông sản Mỹ có thể gây phản ứng trong nước. Và ngay cả khi muốn mua thêm máy bay, các vấn đề chất lượng của Boeing đang làm dấy lên nghi ngờ về khả năng giao hàng đúng hạn.
Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim, Chủ tịch ASEAN năm nay đã nhiều lần kêu gọi một “mặt trận thống nhất” để giảm tác động của thuế Mỹ.
ASEAN từ lâu theo đuổi tầm nhìn về một “Cộng đồng Kinh tế”, nhưng các nước thành viên vẫn cạnh tranh quyết liệt để thu hút đầu tư và tăng xuất khẩu. Giờ đây, cuộc cạnh tranh này đã lan sang việc mua hàng Mỹ. Do đó, việc tìm điểm cân bằng giữa hợp tác khu vực và lợi ích quốc gia sẽ ngày càng khó.
