Mức thặng dư thương mại kỷ lục gần 300 tỷ USD của Trung Quốc với châu Âu đang tạo ra một sức ép chưa từng thấy, buộc khối này phải đối mặt với nguy cơ sụp đổ các ngành công nghiệp.
Liên minh Châu Âu (EU) đang đứng trước ngưỡng cửa của một cuộc đối đầu thương mại lớn nhất trong nhiều thập kỷ với Trung Quốc, khi dòng chảy hàng hóa giá rẻ không ngừng nghỉ từ Bắc Kinh đe dọa làm tê liệt các ngành công nghiệp chủ chốt của “lục địa già”.
Lo ngại này nổ ra sau khi Trung Quốc công bố thặng dư thương mại với EU đang trên đà chạm mức kỷ lục, tiệm cận 300 tỷ USD vào năm 2025 – gấp đôi giá trị hàng nhập khẩu của EU từ Trung Quốc.
Tình trạng mất cân bằng thương mại đã leo thang đến mức được Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho rằng đây là vấn đề sống còn đối với ngành công nghiệp châu Âu.
Đây là tín hiệu rõ ràng cho thấy các nhà sản xuất Trung Quốc đang chuyển hướng hàng hóa sang thị trường châu Âu để tránh né các rào cản thuế quan tại Hoa Kỳ, biến EU thành một “van xả” khổng lồ.
Giới chức và các nhà phân tích tại Brussels đang báo động về sự leo thang của “cú sốc Trung Quốc”, theo lời Andrew Small, Giám đốc chương trình Châu Á tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu.
Chuyên gia từng cố vấn cho Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen về vấn đề Trung Quốc cho biết tình hình đã tạo ra mức độ khẩn cấp lớn hơn nhiều. Small cho rằng số liệu thương mại này có thể báo hiệu một sự tái định hình lớn nhất trong chính sách của EU đối với Bắc Kinh trong ít nhất một thập kỷ qua.
Ủy ban Châu Âu, cơ quan hành pháp của EU, đã công bố kế hoạch nhằm đảm bảo các ngành công nghiệp của khối không bị các đối thủ toàn cầu, chủ yếu là Mỹ và Trung Quốc, vượt mặt. Họ đang đề xuất thành lập một trung tâm an ninh kinh tế để xử lý tốt hơn các căng thẳng thương mại và đối phó với mối đe dọa hàng hóa giá rẻ tràn ngập thị trường chung. Các điều kiện mới về đầu tư nước ngoài, bao gồm việc ràng buộc về chuyển giao công nghệ và sử dụng chuỗi giá trị nội địa, cũng đang được xem xét.
Các nhà kinh tế tại Goldman Sachs ước tính, sự cạnh tranh từ hàng xuất khẩu Trung Quốc có thể cắt giảm mức tăng trưởng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Đức, Tây Ban Nha và Italia ít nhất 0,2 điểm phần trăm từ năm tới đến năm 2029.
Thậm chí, theo các nhà kinh tế tại Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB), tác động này có thể lan rộng đến gần một phần ba tổng số việc làm trong Khu vực đồng Euro, đe dọa hơn 50 triệu công việc.
Stephen Jen, Giám đốc điều hành quỹ phòng hộ Eurizon SLJ Capital tại London, cảnh báo rằng: “Sự thù địch bên ngoài đối với hàng hóa xuất khẩu của Trung Quốc sẽ leo thang, đặc biệt là ở châu Âu”, và khẳng định “cấu hình thương mại bùng nổ và đồng Nhân dân tệ rẻ này không thể được duy trì.”
Đối với Trung Quốc, thị trường 20 nghìn tỷ USD của EU là một trong số ít những nơi đủ lớn để hấp thụ lượng hàng hóa khổng lồ mà trước đây được chuyển đến Mỹ. Tuy nhiên, lợi thế cạnh tranh của Bắc Kinh không chỉ nằm ở sức mạnh công nghiệp.
Nhiều nhà kinh tế đồng tình rằng đồng Nhân dân tệ đang bị định giá thấp, một yếu tố khiến hàng xuất khẩu trở nên rẻ hơn và hàng nhập khẩu đắt hơn. Đồng tiền này đã chạm mức thấp nhất trong thập kỷ so với đồng Euro hồi đầu năm.
Jens Eskelund, Chủ tịch Phòng Thương mại châu Âu tại Trung Quốc, đã gọi sự chênh lệch tỷ giá này là một hình thức “trợ cấp” cho xuất khẩu, đồng thời làm suy yếu sức mua của người tiêu dùng Trung Quốc.
Tình trạng thâm hụt thương mại bắt đầu tăng vọt trong đại dịch khi nhu cầu hàng hóa gia tăng. Kể từ đó, các công ty Trung Quốc đã không chỉ duy trì sự thống trị trong hàng tiêu dùng giá rẻ mà còn nhanh chóng di chuyển lên chuỗi giá trị, cạnh tranh trực tiếp trong các lĩnh vực công nghệ cao như thiết bị y tế và ô tô cao cấp. Xuất khẩu ô tô Trung Quốc đã tăng mạnh, khiến châu Âu lần đầu tiên rơi vào thâm hụt cấu trúc trong thương mại xe hơi với Trung Quốc.
Sự bất đối xứng này đã khiến Trung Quốc cung cấp gần một phần tư tổng lượng nhập khẩu ngoài khối của EU, nhưng chỉ chiếm khoảng 7% hàng xuất khẩu của EU. Điều này không chỉ khiến các công ty châu Âu mất thị phần ngay tại sân nhà mà còn phải vật lộn với sự cạnh tranh khốc liệt tại các thị trường nước ngoài khác khi các công ty Trung Quốc đẩy mạnh xuất khẩu toàn cầu.
Đức, cường quốc kinh tế của châu Âu, đang là tâm điểm của sự thay đổi này. Năm 2019, Đức vẫn đạt thặng dư 25 tỷ USD với nền kinh tế Trung Quốc. Tuy nhiên, trong 11 tháng đầu năm nay, cán cân đã đảo chiều thành mức thâm hụt 23 tỷ USD do sự sụt giảm mạnh trong nhập khẩu của Trung Quốc từ Đức.
Bên cạnh các mặt hàng công nghiệp, sự gia tăng đột biến của các lô hàng bưu kiện giá rẻ từ các trang thương mại điện tử Trung Quốc đã tăng thêm 56% trong 10 tháng đầu năm nay so với cùng kỳ năm 2024, cho thấy ưu thế của Trung Quốc còn mở rộng mạnh mẽ trong lĩnh vực tiêu dùng cấp thấp.
Bà Wendy Cutler, cựu đàm phán viên cấp cao về thương mại của Mỹ hiện làm việc tại Viện Chính sách Xã hội Châu Á, nhận định rằng khi áp lực ngày càng lớn, các quốc gia châu Âu có thể không chỉ sử dụng các công cụ thương mại hiện có, như thuế chống bán phá giá, mà còn phát triển các công cụ và phương pháp tiếp cận mới. Bà dự đoán: “Chúng ta có thể thấy EU và các nước khác có thêm các biện pháp để hạn chế nhập khẩu của Trung Quốc trong năm tới.”
