Từ tình trạng dư thừa công suất trong nước, các doanh nghiệp xử lý rác thải của Trung Quốc đang tăng tốc mở rộng ra thị trường quốc tế, đặc biệt tại Đông Nam Á.
Trong những năm gần đây, doanh nghiệp Trung Quốc đã vươn lên trở thành những “ngôi sao” toàn cầu trong hàng loạt lĩnh vực, từ xe điện đến pin mặt trời. Giờ đây, nước này đang nhanh chóng tạo dựng chỗ đứng trong một lĩnh vực khác: xử lý rác thải.
Trong bối cảnh các lò đốt rác trong nước thiếu nguồn rác để vận hành do kinh tế suy giảm, các doanh nghiệp điện rác của Trung Quốc đã bắt đầu tìm kiếm động lực tăng trưởng ở thị trường nước ngoài.
Sáu tháng trước, các công ty Trung Quốc tham gia vào 79 dự án đốt rác ở nước ngoài, trải dài từ châu Á, châu Âu, châu Phi đến châu Mỹ, theo số liệu của một tổ chức phi lợi nhuận được chính phủ hậu thuẫn. Đến cuối tháng 11, con số này đã tăng lên 101 dự án.
“Ngành điện rác của Trung Quốc đang trải qua một bước nhảy vọt, từ việc chỉ xuất khẩu công nghệ đơn lẻ sang cung cấp trọn gói công nghệ, tiêu chuẩn, quản lý và vốn”, ông Guo Yungao, Tổng thư ký Ủy ban Năng lượng và Môi trường thuộc Liên đoàn Môi trường Toàn Trung Quốc nhận định.
Các doanh nghiệp điện rác chuyển đổi chất thải rắn sinh hoạt thành điện năng thông qua quá trình đốt ở nhiệt độ cao, tạo doanh thu từ phí xử lý do chính quyền địa phương chi trả và từ việc bán điện.
Trung Quốc đã xây dựng một số lượng lớn các lò đốt rác trong những năm 2000 và 2010, khi quá trình đô thị hóa nhanh chóng và tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ khiến lượng rác sinh hoạt tăng vọt, đưa nước này trở thành quốc gia có công suất đốt rác lớn nhất thế giới.
Theo Du Huanzheng, giáo sư Đại học Tongji (Thượng Hải), chuyên nghiên cứu kinh tế tuần hoàn, những quốc gia như Việt Nam và Thái Lan về cơ bản đang trải qua giai đoạn mà Trung Quốc đã trải qua cách đây 20 năm – sau tăng trưởng kinh tế nhanh, lượng rác bùng nổ và họ chưa có cách xử lý hiệu quả.
Theo ông Du, Trung Quốc từng nhập khẩu công nghệ xử lý rác từ châu Âu vài thập kỷ trước, nhưng nay đã trở thành nhà cung cấp công nghệ cạnh tranh, đặc biệt đối với các nền kinh tế châu Á khác.
Các giải pháp điện rác của Trung Quốc không chỉ rẻ hơn so với công nghệ phương Tây, mà còn phù hợp hơn với việc xử lý rác của phương Đông, bởi trong nhiều thập kỷ, Trung Quốc đã tiếp thu, cải tiến và hoàn thiện các công nghệ nhập khẩu.
Một dấu hiệu cho thấy bước tiến của Trung Quốc trong lĩnh vực này là việc 20 trong số 24 nhà thầu lọt vào danh sách rút gọn cho dự án lớn xây dựng 7 nhà máy điện rác tại Indonesia đều là doanh nghiệp Trung Quốc, theo thông báo của Danantara Indonesia, công ty đầu tư nhà Nước, vào tháng trước.
Các nhà máy này được dự kiến khởi công vào đầu năm 2026 là giai đoạn đầu trong kế hoạch đầy tham vọng của Indonesia nhằm xây dựng các cơ sở đốt rác phục vụ 33 thành phố, với tổng vốn đầu tư ước tính 91 nghìn tỷ rupiah (5,46 tỷ USD).
“Quá trình đấu thầu này mang lại cơ hội thị trường rất lớn cho chuỗi công nghiệp xử lý rác thải rắn của Trung Quốc, vốn đã đạt trình độ cao về công nghệ, thiết bị và kinh nghiệm vận hành để ‘vươn ra toàn cầu”, Công ty Chứng khoán Soochow nhận định trong một báo cáo nghiên cứu tháng trước.
Tuy nhiên, ông Du cũng cảnh báo rằng các doanh nghiệp Trung Quốc sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức khi vươn ra nước ngoài. Họ không chỉ phải điều chỉnh công nghệ cho phù hợp với thành phần rác tại địa phương, mà còn phải thích nghi với các quy định môi trường và chính sách trợ cấp khác nhau, những yếu tố có thể quyết định khả năng sinh lời của dự án.
Nhà máy điện rác Reppie tại Addis Ababa, thủ đô Ethiopia, là một ví dụ. Dự án này do một liên danh quốc tế phát triển, trong đó có Công ty Kỹ thuật Điện Quốc gia Trung Quốc, nhưng được cho là đã không đáp ứng được các cam kết về kinh tế và môi trường.
Nhà máy này chính thức đi vào hoạt động năm 2018, được thiết kế để xử lý 1.400 tấn rác sinh hoạt mỗi ngày. Tuy nhiên, theo báo cáo tháng 11 của Liên minh Toàn cầu vì Các Giải pháp Thay thế Đốt rác, trên thực tế, công suất chỉ đạt tối đa khoảng 650 tấn, một phần do sự không tương thích giữa công nghệ đốt và đặc tính rác tại châu Phi, vốn chủ yếu là rác hữu cơ có độ ẩm cao.
Trong khi đó, các doanh nghiệp điện rác của Trung Quốc vẫn tiếp tục chật vật ngay tại thị trường trong nước. “Nếu thành công, việc ‘đi ra toàn cầu’ có thể cải thiện lợi nhuận cho các công ty môi trường Trung Quốc, nhưng nó không thể giải quyết được tình trạng dư thừa công suất trong nước vốn đã bị ‘khóa cứng’ trong các tài sản cố định đã xây dựng”, ông Du nói.
