Doanh nghiệp vi phạm nghĩa vụ nợ, xử lý sao với tài sản bảo đảm bằng cổ phiếu?

LÊ MỸ• 01/03/2023 11:37

Nhiều doanh nghiệp bị chậm thanh toán lãi và gốc trái phiếu đến hạn trong những tháng đầu 2023 đã dẫn đến lo ngại sẽ xuất hiện làn sóng xử lý tài sản bảo đảm “gây sốc”...

>>TÀI CHÍNH ĐA CHIỀU: "Ủng hộ mềm ngắn hạn" về trái phiếu doanh nghiệp

Nếu không ứng xử phù hợp, thua thiệt tài sản cho các bên cũng sẽ tác động rất lớn đến thị trường chung.

Khi tài sản bảo đảm “bốc hơi” giá trị

Thị trường chứng khoán đã ghi nhận những đợt bán cổ phiếu bị call margin, chủ yếu là cổ phiếu do các chủ doanh nghiệp bất động sản nắm giữ, trong thời gian vừa qua. Đây là một trong những lực tác động đẩy VN-Index đánh mất những thành quả cao trong 2 năm Covid-19, đồng thời đưa giá cổ phiếu nhiều nhóm ngành về mức định giá thấp.

Những thay đổi chính sách và các vụ Tân Hoàng Minh, Vạn Thịnh Phát đã

Thay đổi của VN-Index và các nhóm ngành cổ phiếu trên sàn chứng khoán năm 2022. Nguồn: FIDT

Kết thúc 2022, VN-Index đánh rơi 491,19 điểm, tương đương bốc hơi 32,7% trong khi cả năm 2021 tăng gần 36%. HNX-Index giảm mạnh hơn khi mất đến 268,68 điểm, tương ứng giảm 56,7% so với cuối năm trước. Theo đà lao dốc của thị trường, nhiều mã cổ phiếu bốc hơi tới 50-70% giá trị.

Điều này cũng đồng nghĩa, một mặt, định giá của nhiều cổ phiếu, ngành đã về mức rất hấp dẫn, tạo cơ hội tích lũy cho những nhà đầu tư có tầm nhìn dài hạn. Ông Lê Anh Tuấn, Phó Tổng giám đốc đầu tư Dragon Capital trong một hội thảo của MSVN thậm chí đánh giá “Chúng ta đang nằm trên mỏ vàng trong vòng 5 năm tới”. Nhưng ông cũng lưu ý rằng “trước khi chạm đến “mỏ vàng”, thì cũng phải trải qua các “hố bom”, nên nhà đầu tư cần chuẩn bị tâm lý”.

>>Chủ tịch FiinGroup: Liên thông để khơi thông thị trường vốn 2023

“Hố bom” mà nhà đầu tư dường như đang bắt đầu cảm nhận được, ở mặt khác của cổ phiếu lao dốc, là dòng tiền trở nên hoài nghi và vô cùng thận trọng chảy vào chứng khoán, đặc biệt trong môi trường lãi suất cao và kênh bảo toàn vốn tiết kiệm trở nên hấp dẫn hơn. Cùng với đó, tài sản của nhiều nhà đầu tư xét trên danh mục bốc hơi giá trị theo thị giá cổ phiếu mỗi ngày. Tương ứng, tổng tài sản bảo đảm của nhiều doanh nghiệp phát hành trái phiếu đã bị giảm xuống so với định giá tài sản ban đầu khi giá cổ phiếu rơi xuống chỉ còn khoảng 1/3 so với cách đây 5 năm (trước Covid-19).

Ứng xử với tài sản bảo đảm là cổ phiếu ra sao?

Như vậy rõ ràng là điều gì cũng có 2 mặt.

Trong bối cảnh hiện nay, khi hàng loạt doanh nghiệp vi phạm nghĩa vụ nợ, không ít nhà đầu tư nắm giữ trái phiếu có tài sản bảo đảm là cổ phiếu loay hoay chưa biết nên lựa chọn quyết định ra sao.

Các phương thức thu xếp giãn nợ hoặc hàng đổi hàng, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tái cơ cấu tài chính đang được nhiều doanh nghiệp và trái chủ tìm tiếng nói chung. Ảnh minh họa

Một số nhà đầu tư có tâm lý bán tháo cổ phiếu ngay và luôn trên thị trường, vớt vát được đồng nào hay đồng đó, chấp nhận một mức chiết khấu rất cao bất chấp thị trường suy thoái để tránh rủi ro kéo dài.

Tuy nhiên, điều này cũng có thể đẩy nhà đầu tư đi vào “mất trắng” nhanh hơn, một chuyên gia cho biết. Bởi thực tế chung của thị trường Việt Nam, vốn vẫn còn bị chi phối theo tâm lý đám đông, cho thấy khi tín hiệu bán tháo bật lên, cộng hưởng với “tin đồn”, thì sẽ diễn ra tình trạng cùng đua nhau bán tháo. Nó tương tự chiều ngược lại, khi thị trường nổi sóng, hàng loạt nhà đầu tư F1 với tâm lý FOMO sẽ xuất hiện và sẵn sàng giải ngân với hầu hết các cổ phiếu “ba chữ cái”.

Trao đổi với Diễn đàn Doanh Nghiệp, ông Nguyễn Quang Thuân, Chủ tịch FiinGroup và FiinRatings nhận định: Thực tế thị trường chứng khoán Việt Nam đã có lịch sử phát triển gần 30 năm, nhưng thị trường trái phiếu doanh nghiệp chỉ mới bùng nổ khoảng 5 năm trở lại đây, trong đó, 2-3 năm gần nhất nhà đầu tư trở nên quen thuộc với trái phiếu. Cũng do đó nên việc đánh giá, đo lường sức mạnh liên thông của trái phiếu và cổ phiếu là còn khá mới mẻ với nhiều người.

Trong khi đó ở Trung Quốc đây là câu chuyện đã xảy ra sớm hơn và sức ảnh hưởng còn lớn hơn nhiều so với thị trường của ta. Chẳng hạn như vào 2021 khi Evergrande Group vỡ nợ kỹ thuật, cổ phiếu lập tức mất giá hơn 70%, lãi suất trái phiếu (yield bond rate) lên tới 4.000%. Nó cho thấy chứng khoán và trái phiếu là “bình thông nhau”, có mối liên thông rất chặt chẽ. Nó cũng dẫn đến những câu chuyện về việc ứng xử với cổ phiếu doanh nghiệp - tài sản bảo đảm của trái phiếu của nhiều doanh nghiệp - ra sao khi doanh nghiệp vi phạm nghĩa vụ nợ, là phụ thuộc rất nhiều vào tâm lý nhà đầu tư.

“Về mặt nguyên tắc chung, nhà đầu tư trái chủ có thể xem xét cân nhắc bán cổ phiếu theo như quyền lợi của trái chủ. Tuy nhiên nên tùy từng trường hợp mà xem xét và ra quyết định sao cho có lợi nhất. Các trái chủ hoàn toàn có thể cân nhắc xem xét trên chất lượng tín dụng của doanh nghiệp, đánh giá tài chính và triển vọng phục hồi (hoặc không) của doanh nghiệp. Trong trường hợp cần đánh giá chuyên sâu, có thể yêu cầu đơn vị đại diện cho các trái chủ thực hiện hoặc nếu trái chủ là tổ chức, nên thuê dịch vụ tư vấn, đánh giá chuyên nghiệp. Từ đó, mới đưa ra quyết định sau cùng”, ông Nguyễn Quang Thuân nói.

Trên thị trường gần đây, đã xuất hiện nhiều trường hợp doanh nghiệp đàm phán được với các nhà đầu tư qua hội nghị trái chủ để giãn, hoãn thời thanh toán nợ, doanh nghiệp có thể cam kết trả thêm lãi theo biên độ, cộng vào trên lãi suất trái phiếu +gốc khi đến kỳ đáo hạn mới. AGM hay Đầu tư và Xây dựng Vina 2, là ví dụ.

Hay cũng có một số doanh nghiệp đã bắt đầu thực hiện đàm phán “hàng đổi hàng”, được trái chủ đồng ý hoán đổi tài sản, thanh toán nợ trái phiếu bằng chuyển đổi thành vốn góp/ cổ phần như Novaland với Dallas Vietnam Gamma Ltd; hoặc ngược lại không chuyển đổi trái phiếu thành cổ phiếu mà chuyển một phần khoản trái phiếu thành khoản nợ với kỳ hạn thanh toán cuối cùng như BCG Energy với Hanwha Energy…;

Cũng có trường hợp nhà phát hành thuyết phục được trái chủ cho thêm thời gian để thu xếp vốn, chủ doanh nghiệp rót thêm vốn đảm bảo nghĩa vụ nợ và tái cơ cấu phục hồi doanh nghiệp, đưa định giá doanh nghiệp và giá cổ phiếu có cơ hội “lên đời”, như Bệnh viện Thái Nguyên, Golden Gate…. Qua đó, theo xu hướng thị trường sẽ hoàn trả lại giá trị danh mục đầu tư lẫn đảm bảo giá trị giấy tờ có giá của trái chủ.v.v

Các trái chủ nhà đầu tư nắm trái phiếu có tài sản bảo đảm là cổ phiếu vì vậy hơn lúc nào, cần có sự bình tĩnh để tìm tiếng nói chung trên bàn đàm phán cùng tổ chức phát hành. Nếu cộng hưởng cùng các chính sách theo hướng gỡ khó chung cho thị trường sớm được ban hành, việc tìm tiếng nói chung sao cho để thu hồi vốn tốt nhất cho nhà đầu tư và cũng là để doanh nghiệp có khả năng lo trả nợ, càng có ý nghĩa.

Một lưu ý cần quan tâm là trong trường hợp nhà đầu tư chọn phương án bán tháo cổ phiếu khi thị trường xuống giá, số tiền thu được khi xử lý tài sản bảo đảm vẫn không đủ để thanh toán nghĩa vụ của tổ chức phát hành theo trái phiếu, thì phần nghĩa vụ còn lại chưa thanh toán sẽ có thứ tự thanh toán ngang bằng với các nghĩa vụ chung, không phải là nợ thứ cấp và không có bảo đảm hiện tại hoặc tương lai khác của doanh nghiệp đã phát hành. Tức, cơ hội thu hồi vốn và đảm bảo đòi nợ (trong trường hợp trả nợ theo thứ tự khi doanh nghiệp phá sản), sẽ rất hẹp.