Đông Nam Á đang chủ động mở rộng không gian chiến lược bằng cách xích lại gần khu vực Nam bán cầu.
Các thủ đô quốc gia trải dài từ Mexico đến Philippines đang từng bước khẳng định vai trò của mình. Những quốc gia này, được gọi chung là Nam bán cầu.
Nhưng các quốc gia này cũng không đơn thuần là “sân chơi” cho cạnh tranh địa chính trị của các nước lớn như trong thời Chiến tranh Lạnh. Thay vào đó, các quốc gia này đang tìm kiếm một vị thế trung gian trong một môi trường quốc tế đầy bất ổn. Trong những năm gần đây, nhiều quốc gia ở Mỹ Latin, châu Phi và Nam Á đã khẳng định vai trò của mình như một phần của Nam bán cầu.
Như Sarang Shidore, Giám đốc sáng lập Chương trình Global South tại Viện Quincy ở Washington nhận định, Đông Nam Á hiện đang chủ động nắm bắt xu thế này, dưới tác động đồng thời của nhiều yếu tố.
Những áp lực này tạo động lực để các nước Đông Nam Á đa dạng hóa lựa chọn và giảm thiểu tính dễ tổn thương về chiến lược.
Sarang Shidore chỉ ra, sự gắn kết gần đây của Đông Nam Á với khối BRICS phản ánh những chuyển dịch địa chính trị rộng lớn hơn. Trong những năm gần đây, BRICS đã trở thành một trong những biểu hiện tổ chức rõ nét nhất của sự vươn lên của Nam bán cầu.
BRICS đưa ra một chương trình nghị sự hấp dẫn xoay quanh cải cách quản trị toàn cầu, tài chính phát triển Nam – Nam, công bằng khí hậu, thăm dò đa dạng hóa tiền tệ và củng cố chủ nghĩa đa phương - những ý tưởng đặc biệt phù hợp với truyền thống lâu dài của Đông Nam Á về tự chủ và bao trùm.
Việc Indonesia được kết nạp làm thành viên đầy đủ của BRICS vào tháng 1/2025 là một dấu mốc quan trọng. Điều này phản ánh tham vọng của Jakarta trong việc vận hành như một cường quốc tầm trung có ảnh hưởng, cũng như nhận thức rằng các nền tảng nằm ngoài trục Mỹ – Trung mang lại không gian ngoại giao hữu ích. Trong khi đó, Malaysia, Thái Lan... cũng đã tham gia BRICS ở cấp độ thấp hơn là “quốc gia đối tác”.
Malaysia cũng đã tăng cường hợp tác với Nam bán cầu dưới thời Thủ tướng Anwar Ibrahim, đặc biệt thông qua vai trò chủ trì Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN – Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC) – Trung Quốc lần đầu tiên trong năm nay, cũng như các hoạt động ngoại giao hướng tới Mỹ Latin và châu Phi.
Thái Lan và một số quốc gia khác sử dụng cụm từ Nam bán cầu một cách chọn lọc hơn, thường trong bối cảnh hợp tác phát triển, chủ nghĩa đa phương bao trùm hoặc các lời kêu gọi về một trật tự quốc tế mang tính đại diện cao hơn.
Theo cách này, Đông Nam Á đang âm thầm mở rộng bản sắc ngoại giao của mình, không chỉ gắn với châu Á mà còn kết nối với Nam bán cầu rộng lớn hơn.
Joanne Lin, nghiên cứu viên cao cấp và điều phối viên Trung tâm Nghiên cứu ASEAN, Viện ISEAS – Yusof Ishak tại Singapore chỉ ra: "Đối với các quốc gia Đông Nam Á, việc thể hiện sự gắn kết rõ ràng hơn với Nam bán cầu mang lại những lợi ích thực tiễn. Điều này mở rộng cơ hội ngoại giao và kinh tế khi ASEAN tiếp cận được nhiều đối tác hơn, từ Vùng Vịnh đến châu Phi và Mỹ Latin, trong bối cảnh biến động địa chính trị gia tăng".
Tuy nhiên, bà Joanne Lin nói thêm, những bước đi này cũng không phải không có giới hạn. Khu vực Nam bán cầu là một không gian chính trị rộng lớn và cực kỳ đa dạng, bao gồm nhiều chế độ, mô hình phát triển và lợi ích địa chính trị khác nhau. Điều này làm hạn chế khả năng hình thành các lập trường chính sách thống nhất hay các sáng kiến tập thể mang tính thực chất. Những liên minh như BRICS phải vật lộn với các mâu thuẫn nội tại và những ưu tiên chiến lược cạnh tranh lẫn nhau. Vì vậy, phần lớn động lực hiện nay vẫn chủ yếu dừng ở mức phát tín hiệu hơn là sự hội tụ chính sách thực sự.
Hơn nữa, Đông Nam Á cũng không thể chỉ dựa vào các quan hệ đối tác với Nam bán cầu. Nhật Bản, Australia, Hàn Quốc, EU và Mỹ vẫn tiếp tục cung cấp các đóng góp không thể thiếu về kinh tế, công nghệ và đặc biệt là an ninh cho khu vực, trong bối cảnh Trung Quốc ngày càng khẳng định sự hiện diện.
Việc khu vực mở rộng đối tác là xu thế không thể đảo ngược. Tuy nhiên, các chuyên gia nhấn mạnh rằng, Đông Nam Á cần tiếp tục theo đuổi vai trò là chiếc cầu nối hợp tác, cũng như có những hành động cụ thể và có tính phối hợp để duy trì vị thế trung lập.
