Gỡ rào cản pháp lý cho thương mại trên mạng xã hội

Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa có văn bản góp ý dự thảo Luật Thương mại điện tử (sửa đổi) gửi tới Ủy ban Kinh tế của Quốc hội. Trong văn bản này, VCCI cảnh báo rằng nhiều quy định chưa phân định rõ sàn thương mại điện tử (TMĐT) với mạng xã hội có hoạt động thương mại, dẫn đến “đánh đồng” các nền tảng và tạo rào cản cho người bán nhỏ.

Theo VCCI, mạng xã hội chủ yếu cung cấp dịch vụ kết nối, không trực tiếp thực hiện đặt hàng, thanh toán hay vận chuyển nên không thể áp cùng nghĩa vụ như sàn TMĐT chuyên nghiệp. Do đó, VCCI kiến nghị dự thảo Luật TMĐT sửa đổi phải định nghĩa lại: chỉ coi là sàn TMĐT khi nền tảng thực sự tham gia sâu vào giao dịch và thu phí/hoa hồng từ đó; mạng xã hội chỉ nên áp dụng nghĩa vụ phù hợp với tính năng thực tế.

Đồng thời, cần chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm – giám sát và xử lý sau khi hoạt động diễn ra để giảm gánh nặng thủ tục và tập trung nguồn lực vào xử lý vi phạm thực tế.

Bày tỏ quan điểm ủng hộ đề xuất này, luật sư Nguyễn Trọng Hiệp – Giám đốc Công ty Luật HPVN cho rằng, việc áp chung khung pháp lý cho mạng xã hội và sàn TMĐT là “vô hình trung áp một gánh nặng pháp lý lên mô hình không cùng bản chất”.

“Mạng xã hội chỉ tạo không gian để người dùng kết nối và tự do giao dịch; không thể yêu cầu họ thực hiện đầy đủ nghĩa vụ như một sàn TMĐT”, luật sư nhấn mạnh.

Theo luật sư Hiệp, khung pháp lý phải dựa trên bản chất: “Không nên cứng nhắc coi livestream là hoạt động kinh doanh đầy đủ nghĩa vụ. Nếu bắt áp dụng khung sàn TMĐT sẽ tạo ra gánh nặng thủ tục không cần thiết cho người bán nhỏ, thậm chí đẩy họ ra khỏi kênh chính thức”. Ông đề xuất quản lý bằng hậu kiểm để vừa khuyến khích sáng tạo, vừa kiểm soát hiệu quả vi phạm thực tế. Ngoài ra, pháp luật nên thiết lập cơ chế bảo vệ quyền lợi người bán nhỏ tương tự người tiêu dùng, đặc biệt là quyền tiếp cận dữ liệu, quyền thương lượng và quyền khiếu nại khi bị nền tảng áp đặt chính sách bất lợi.

Đồng quan điểm, Luật sư Nguyễn Thành Luân – Giám đốc Công ty Luật Hà Việt cũng nhấn mạnh yếu tố cạnh tranh công bằng và minh bạch dữ liệu. “Các sàn TMĐT lớn đang nắm dữ liệu và công cụ tối ưu bán hàng vượt trội, trong khi người bán nhỏ không có quyền thương lượng điều kiện giao dịch. Nếu không điều chỉnh kịp thời, khoảng cách này sẽ ngày càng lớn, dẫn đến phụ thuộc”, ông phân tích

Luật sư Nguyễn Thành Luân đề xuất ngoài việc phân định rõ mạng xã hội và sàn TMĐT, luật cần thiết lập cơ chế giải quyết tranh chấp minh bạch giữa người bán – nền tảng – người tiêu dùng để khuyến khích kinh doanh chính danh, giảm hiện tượng trốn nghĩa vụ thuế và bảo đảm quyền lợi các bên.

Ông cũng lưu ý khung pháp lý mới phải ổn định, có tính dự báo, giúp doanh nghiệp và cá nhân bán hàng nhỏ lẻ yên tâm đầu tư lâu dài. Bên cạnh đó, cần chính sách hỗ trợ như giảm thủ tục hành chính, cung cấp đào tạo pháp luật TMĐT và bảo vệ dữ liệu để người bán nhỏ tự tin kinh doanh minh bạch.

Cũng trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, nhiều ý kiến chuyên gia cho rằng, phân định rõ mạng xã hội – sàn TMĐT cùng cơ chế bảo vệ người bán nhỏ sẽ khuyến khích thương mại chính danh, giảm bán hàng “chui”, giảm gánh nặng thủ tục, đồng thời tạo môi trường cạnh tranh công bằng và hạn chế lạm dụng vị thế độc quyền dữ liệu của các nền tảng lớn.

Một khung pháp lý minh bạch, linh hoạt sẽ không chỉ bảo vệ người tiêu dùng mà còn nâng sức cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy sự phát triển bền vững của kinh tế số. Phân định đúng để quản lý đúng, đó là chìa khóa để thương mại trên mạng xã hội cất cánh, vừa kiểm soát vi phạm, vừa mở đường cho hàng triệu người bán nhỏ phát triển.