Hạn chế cạnh tranh trong hoạt động phân phối

Luật sư Phạm Hoài Huấn• 27/11/2020 04:50

Phân phối luôn là một trong những mắt xích quan trọng trong chuỗi sản xuất, nối liền nhà sản xuất với người tiêu dùng.

Cho nên bảo đảm tính ổn định của hệ thống phân phối là một trong những ưu tiên của doanh nghiệp, doanh nghiệp càng lớn, thì hệ thống phân phối càng đóng vai trò quan trọng.

Doanh nghiệp sản xuất mong muốn tính ổn định của hệ thống phân phối.

Xây hệ thống phân phối & chống trục lợi

Về mặt lý thuyết khi tạo lập hệ thống phân phối, doanh nghiệp có thể (i) tự xây dựng & vận hành hoặc (ii) đầu tư cho các đối tác chuyên thực hiện hoạt động phân phối chuyên nghiệp. Lựa chọn thứ hai luôn là lựa chọn ưu thế. Tuy vậy, khi chọn phương án thứ hai, doanh nghiệp đứng trước rủi ro bị hớt váng.

Cũng vì thế mà, xét từ khía cạnh kinh tế, doanh nghiệp phải có cách ràng buộc đối với hệ thống phân phối. Có hai lựa chọn về mặt chiến lược mà X có thể sử dụng để tránh tình trạng “cốc mò cò xơi”:

Một là thông qua công cụ sở hữu. Theo đó, X sẽ đầu tư lớn để sở hữu cổ phần tại hệ thống phân phối. Thông thường cách này sẽ áp dụng chỉ đối với thị trường phân phối mang tính tập trung.

Hai là kí thoả thuận mang tính độc quyền. Có nghĩa là “tôi sẽ đầu tư cho anh các khoản x, y,z…, đổi lại anh cam kết chỉ bán hàng của tôi”.

Tầm ngắm của luật cạnh tranh

Trong suốt thời gian qua, lựa chọn thứ hai là lựa chọn được áp dụng mang tính phổ quát. Rõ ràng, lựa chọn này có những lý do hợp lý của nó. Doanh nghiệp sản xuất mong muốn tính ổn định của hệ thống phân phối.

Nhà phân phối được đầu tư tài chính và các hỗ trợ cần thiết khác cho hoạt động kinh doanh của mình. Nhưng nhìn từ góc độ của thị trường, chiến lược này xét về mặt lý thuyết sẽ gây những tổn hại đến cạnh tranh và người tiêu dùng.

Cụ thể, với việc không cho phân phối hàng của doanh nghiệp khác, nó cũng có thể dẫn đến hậu quả là ngăn cản việc những đối thủ cạnh tranh mới gia nhập thị trường và/hoặc ngăn cản đối thủ hiện hữu mở rộng hoạt động kinh doanh. Chính vì lẽ đó, những hành vi kiểu này trong hoạt động phân phối luôn bị pháp luật cạnh tranh đưa vào tầm ngắm.

Hãy lấy tình huống của Heineken và Saigon Chill làm ví dụ. Theo truyền thông Heineken đã có một chiến lược gây tranh cãi. Theo đó, Heineken đã yêu cầu các đại lý và nhà bán lẻ (“đại lý”) không được bán sản phẩm bia Saigon Chill của Sabeco. Trong trường hợp các đại lý vẫn tiếp tục bán sản phẩm Saigon Chill, Heineken sẽ cắt khoản tiền hỗ trợ hàng tháng, dao động từ vài triệu đến vài chục triệu/tháng tuỳ vào qui mô của đại lý.

Hành vi này của Heineken chí ít sẽ đối diện với hai (02) nguy cơ từ LCT 2018:

Một: Đây là một hành vi cạnh tranh không lành mạnh, nếu cơ quan có thẩm quyền xác định có hay không việc Heineken ép buộc các đại lý không bán bia Saigon Chill. Tính chất ép buộc này, phụ thuộc vào bản chất của khoản “tiền thưởng”. Hành vi của Heineken sẽ có dấu hiệu vi phạm điều 45.2 LCT 2018 khi và chỉ khi hành vi này mang tính chất là “nếu bạn bán Saigon Chill, tôi sẽ cắt tiền thưởng”, một khoản tiền mà Heineken LUÔN LUÔN áp dụng và dành cho cho TẤT CẢ các đại lý.

Hai: Đây là một loại hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh hoặc cũng có thể là thoả thuận hạn chế cạnh tranh, một dạng vi phạm nghiêm trọng mà Luật Cạnh tranh cấm với mức vô cùng nghiêm khắc.

Tôi cho việc đầu tư cho hệ thống phân phối luôn là một việc làm cần thiết và hoàn toàn chính đáng. Nhưng có những hành vi, mà tôi cho là nằm trong diện rủi ro cao, mà doanh nghiệp cần phải rất cẩn trọng trong quá trình xây dựng hệ thống phân phối. Sẽ là thiếu cẩn trọng khi khẳng định Heineken có vi phạm Luật Cạnh tranh hay không vì việc vi phạm hay không cần phải xác định dựa trên nhiều yếu tố lên quan, dựa trên các tình tiết và chứng cứ cụ thể.

Nhưng có một điều chắc chắn là dạng hành vi yêu cầu không phân phối hàng hoá của đối thủ sẽ khiến doanh nghiệp gặp rắc rối với Luật Cạnh tranh và tốn chi phí cho việc chuẩn bị và/hoặc ứng phó với quá trình tố tụng cạnh tranh vốn dĩ phức tạp.

Có lẽ, đã đến lúc doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh trên thị trường liên, nên có cái nhìn cẩn trọng hơn về chiến lược xây dựng hệ thống phân phối, đặc biệt là khi mà Luật Cạnh tranh của Việt Nam ngày càng chặt chẽ hơn đối với lĩnh vực này.