Hậu "Made in China 2025", Trung Quốc chọn hướng đi nào?

Gần một thập kỷ sau khi phát động sáng kiến “Made in China 2025” (MIC25), Trung Quốc đang mở rộng mục tiêu, theo Viện Nghiên cứu Trung Quốc Mercator (MERICS) đặt tại Berlin.

MIC25 từng là dấu mốc chuyển mình từ “công xưởng giá rẻ” sang cường quốc công nghệ của Trung Quốc, giúp quốc gia này nổi lên dẫn đầu trong các lĩnh vực như thiết bị đường sắt, xe điện và hệ thống năng lượng. Tuy vậy, Bắc Kinh vẫn phụ thuộc vào công nghệ phương Tây trong các lĩnh vực phức tạp như hàng không, công nghệ sinh học và IT tiên tiến.

Dù vậy, MIC25 đã tạo ra một cú huých lớn: số sản phẩm Trung Quốc chủ yếu nhập từ Mỹ/EU đã giảm một nửa từ năm 2000 đến 2022, trong khi phương Tây ngày càng phụ thuộc vào nhập khẩu từ Trung Quốc.

Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị leo thang, Bắc Kinh đang đưa mục tiêu thống trị công nghiệp vào trọng tâm chiến lược phát triển. 10 ngành ưu tiên của kế hoạch MIC25 vẫn được tích hợp vào Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 (2021–2025), nhưng mục tiêu rộng lớn hơn: củng cố khả năng chống chịu kinh tế, đảm bảo tự chủ chiến lược và duy trì vai trò trung tâm của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Chính sách ngang cho mục tiêu kiểm soát dọc

Khác với chiến lược “dọc” có mục tiêu cụ thể như MIC25, hướng tiếp cận hiện tại của Trung Quốc là một chính sách công nghiệp “ngang” — trải rộng trên nhiều ngành và công nghệ.

Theo Alexander Brown và Max J. Zenglein, hai chuyên gia nghiên cứu Trung Quốc của MERICS, đây là một tính toán chiến lược: thay vì chỉ nâng cấp một số lĩnh vực, Bắc Kinh muốn hiện đại hóa toàn bộ hệ sinh thái sản xuất. Các công nghệ nền tảng như 5G, trí tuệ nhân tạo và công nghệ xanh được coi là những động lực tổng thể có thể nâng cao năng suất trên mọi lĩnh vực.

Cách tiếp cận này không chỉ nhằm dẫn đầu công nghệ mới mà còn để tái định hình và kéo dài sức sống cho các ngành công nghiệp truyền thống. Những tiến bộ trong hạ tầng truyền thông, vật liệu mới, hệ điều hành và công nghệ sinh học được xem là nền tảng giúp tăng hiệu quả, năng suất và bảo đảm an ninh kinh tế. Trọng tâm hiện không còn là "đuổi kịp" mà là "chi phối".

Khái niệm “hiện đại hóa kiểu Trung Quốc” do Chủ tịch Tập Cận Bình khởi xướng là cốt lõi của chiến lược này. Từ năm 2023, ông đưa khái niệm “lực lượng sản xuất mới” lên hàng đầu trong các quyết sách lớn, thể hiện cam kết mạnh mẽ với các công nghệ tương lai như điện toán lượng tử và sản xuất tiên tiến. Các chủ đề này chiếm vị trí trung tâm trong Hội nghị Trung ương 3 của Đảng Cộng sản Trung Quốc năm 2024, vạch ra lộ trình dài hạn cho nền kinh tế quốc gia.

Khi tham vọng va chạm với thực tế

Chính sách công nghiệp toàn diện của Trung Quốc có cái giá không nhỏ — và tiềm ẩn nhiều rủi ro. Những chương trình như “Những người khổng lồ nhỏ” (Little Giants), hỗ trợ khoảng 15.000 doanh nghiệp nhỏ và vừa sáng tạo cao, thể hiện quyết tâm của Bắc Kinh trong việc nuôi dưỡng các nhà vô địch công nghệ nội địa. Tuy nhiên, quy mô đầu tư công quá lớn có thể dẫn đến phân bổ nguồn lực kém hiệu quả.

Quan trọng hơn, cách tiếp cận do Nhà nước dẫn dắt đã ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý người tiêu dùng và niềm tin của khu vực tư nhân. Dù các đợt cải cách kinh tế trước đây đã cải thiện mức sống của tầng lớp trung lưu, việc tái định hướng mô hình tăng trưởng xoay quanh công nghiệp thay vì tiêu dùng đã làm giảm động lực chi tiêu của người dân.

Trên trường quốc tế, mô hình phát triển tập trung vào sản xuất của Trung Quốc đang dấy lên sự phản đối. Thặng dư thương mại ngày càng lớn với cả các nền kinh tế phát triển và mới nổi, cùng với cạnh tranh gay gắt trong các lĩnh vực như công nghệ xanh và AI, đang khiến các quốc gia phương Tây tăng cường biện pháp bảo hộ và rút chuỗi cung ứng về nước.

Theo các chuyên gia, Trung Quốc đang đặt cược vào công nghệ, không phải tiêu dùng, như động lực chính cho tăng trưởng trong tương lai. Thành công hay thất bại của ván bài này không chỉ phụ thuộc vào các đột phá công nghệ — mà còn ở khả năng cân bằng giữa kế hoạch hóa trung ương và lực đẩy thị trường trong một môi trường toàn cầu ngày càng phân cực.