Hé lộ "góc khuất" kinh tế Trung Quốc

Không phải lần đầu tiên Trung Quốc gặp rắc rối về hệ thống kinh tế của họ, phần lớn trong số đó, giới chức của nước này đều biết cách vượt qua, điển hình thời điểm 2008, chỉ duy nhất Trung Quốc ổn định vĩ mô, kích thích kinh tế thành công.

Nhưng lần này, một số học giả tại Đại học Harvard cho rằng, tình hình không dễ giải quyết. Và nguyên nhân sâu xa lại bắt nguồn từ thành công vang dội cách đây hơn 15 năm.

Một bài phân tích trên New York Times cho rằng: “Nền kinh tế Trung Quốc đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng không giống bất kỳ cuộc khủng hoảng nào mà họ từng trải qua kể từ khi mở cửa nền kinh tế với thế giới hơn bốn thập kỷ trước”.

Trong khủng hoảng kinh tế toàn cầu 2008, Bắc Kinh đã phát huy tính ưu việt vượt trội so với châu Âu và Hoa Kỳ. Họ dư thừa tiềm lực để tung ra cú kích thích nội địa lớn nhất lịch sử và đầu tư khắp thế giới.

Một trong những lĩnh vực được ưu tiên thời điểm đó là bất động sản, xây dựng cơ bản. Một số tiết lộ mới đây cho hay, Trung Quốc có đủ căn hộ bỏ trống để chứa toàn bộ dân số 1,4 tỷ người. Thậm chí có người tin rằng những tòa nhà bỏ trống có thể chứa ba tỷ người.

“Khủng hoảng thừa” căn hộ đã xảy ra từ cuối năm 2020 đến nay, đây là rào cản cam go nhất khiến nền kinh tế số 2 thế giới rơi vào giảm phát. Mặc dù Nhà nước đã bơm tiền “giải cứu” nhưng nhu cầu thực tế của người dân không còn mạnh mẽ như thập kỷ trước.

Anne Stevenson-Yang, tác giả cuốn sách “Lịch sử mở cửa và tăng trưởng kinh tế Trung Quốc” đã viết rằng “Trung Quốc đã tăng trưởng gần như hoàn toàn thông qua đầu tư vốn”. Bất cứ lĩnh vực nào - nếu cần lớn mạnh - Nhà nước sẵn sàng huy động vốn để đạt được mục đích. Xe điện, pin mặt trời, AI,… hiện nay là ví dụ.

Dòng đầu tư đã và đang chảy ra khỏi Trung Quốc đại lục. Theo Cục Quản lý Ngoại hối Nhà nước, đầu tư trực tiếp nước ngoài ròng đã giảm 168 tỷ đô la Mỹ vào năm ngoái, mức giảm lớn nhất kể từ năm 1990.

Từ giữa năm ngoái, thế giới chứng kiến dòng hàng hóa giá rẻ ồ ạt từ Trung Quốc, từ vật liệu xây dựng đến đồ gia dụng, điện máy, thiết bị năng lượng - điều này nằm trong kế hoạch giải phóng hàng tồn kho khổng lồ do dư thừa công suất.

Paul Krugman, người đang sở hữu giải Nobel kinh tế chỉ ra rằng: “thị trường nước ngoài không đủ lớn để kế hoạch này thành công. Chúng tôi không thể hấp thụ được. Thế giới sẽ không chấp nhận mọi thứ mà Trung Quốc muốn xuất khẩu”.

Quả thực vậy, nhiều quốc gia “dựng hàng rào” cảnh báo với làn sóng hàng giá rẻ từ Trung Quốc. Ngay cả trước khi ông Trump tái đắc cử, Liên minh châu Âu đã áp thuế đối với xe điện của Trung Quốc và các nước như Indonesia, Brazil và Thổ Nhĩ Kỳ đã áp thuế quan và các rào cản khác.

Về khách quan, dung lượng thương mại toàn cầu không thuận lợi để doanh nghiệp Trung Quốc có thể mở rộng xuất khẩu. Đó là sự tách rời các nền kinh tế trên toàn thế giới. Thương mại hàng hóa toàn cầu đã giảm 1,2% vào năm 2023.

Cựu Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ Janet Yellen đưa ra thuật ngữ “friendshoring”, báo cáo của UNCTAD vào tháng 12/2023 chứng minh rằng: thương mại giữa các quốc gia “thân thiện” đã tăng hơn 6% và thương mại giữa cả hai quốc gia “xa về mặt địa chính trị” và “rất xa về mặt địa chính trị” đã giảm hơn 4%. Xu hướng này vẫn tiếp tục kể từ đó.