Hoàn thiện pháp lý cho mô hình ESCO

Thực tế hiện thế giới có khoảng 25 quốc gia áp dụng thành công mô hình ESCO, xem đây là công cụ thị trường, trụ cột quan trọng để thúc đẩy chuyển đổi năng lượng. Ở Trung Quốc nhờ hỗ trợ tài chính và miễn thuế từ năm 1996 đến năm 2000, ngành ESCO đã có 6.000 doanh nghiệp tạo ra doanh thu hơn 82 tỷ USD, dẫn đầu toàn cầu và giúp giảm hơn 100 triệu tấn CO2 mỗi năm. Tại Hàn Quốc có trên 300 công ty ESCO hoạt động mạnh nhờ Quỹ tiết kiệm năng lượng của nhà nước. Ở EU và Hoa Kỳ có hợp đồng hiệu quả năng lượng (EPC) chuẩn ưu đãi thuế và tín dụng xanh đi kèm kiểm toán độc lập rõ ràng, minh bạch, không giấy tờ.

Còn ở Việt Nam, mô hình ESCO được giới thiệu từ năm 2005 thông qua Dự án “Nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) ở Việt Nam” - Dự án PECSME. Tuy nhiên, sau gần 20 năm, thị trường ESCO tại Việt Nam vẫn chưa phát triển tương xứng với tiềm năng. Theo khảo sát của Hội Khoa học và Công nghệ sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả Việt Nam (VECEA), hiện có khoảng hơn 200 tổ chức, doanh nghiệp đăng ký hoạt động trong lĩnh vực ESCO, song số đơn vị thực sự triển khai đúng theo mô hình này lại rất hạn chế. Một nguyên nhân cốt lõi khiến mô hình ESCO chậm phát triển tại Việt Nam là do hành lang pháp lý chưa hoàn thiện.

Nhằm tháo gỡ những rào cản nêu trên, Bộ Công Thương đang xây dựng Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (Dự thảo). Điểm mới đáng chú ý là lần đầu tiên mô hình ESCO được đưa vào luật với định nghĩa rõ ràng, xác định phạm vi hoạt động và kèm theo cơ chế tài chính hỗ trợ.

Đồng tình với định hướng này, đại biểu Trần Quốc Tuấn, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Trà Vinh cho rằng, cần sớm giao Chính phủ xây dựng cơ chế khuyến khích, thúc đẩy phát triển mô hình ESCO. Đây là mô hình “đôi bên cùng có lợi” - bên tiết kiệm thì đỡ tốn tiền điện; bên đầu tư thì có thêm lợi nhuận. Do vậy, nếu không sớm có cơ chế khuyến khích, chúng ta sẽ bỏ lỡ một cơ hội lớn.

Tuy nhiên, theo ông Trần Quốc Tuấn, hiện vẫn còn thiếu các công cụ hỗ trợ tài chính như bảo lãnh tín dụng, hệ thống đo lường và giám sát độc lập để đảm bảo minh bạch và hiệu quả.

Do đó, đại biểu đề xuất Chính phủ chỉ đạo khẩn trương thành lập quỹ tín dụng để thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả như Dự thảo quy định. Quỹ cho phép doanh nghiệp ESCO được tiếp cận vốn và được bảo lãnh tín dụng xanh, phát hành trái phiếu xanh, miễn giảm thuế cho các dự án có hiệu suất cao, đồng thời xây dựng bộ tiêu chí đo lường xác minh quốc tế và xã hội hóa hoạt động giám sát, như vậy mới tạo được niềm tin cho thị trường.

“Tiết kiệm năng lượng là nguồn thu vô hình và phát triển mô hình ESCO không chỉ vấn đề kỹ thuật mà còn là bước chuyển quan trọng trong tư duy quản lý và đầu tư”, đại biểu khẳng định.

Cũng góp ý về vấn đề này, đại biểu Trần Văn Tuấn, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bắc Giang nhấn mạnh sự cần thiết bổ sung quy định cụ thể về mô hình ESCO. Đây là mô hình kinh doanh mới, hiệu quả tại nhiều nước phát triển song ở Việt Nam, mô hình công ty này chưa phổ biến, hoạt động mang tính tự phát đang gặp nhiều khó khăn.

Dù đã được nhắc đến trong Dự thảo, song đại biểu cho rằng, việc quy định mô hình kinh doanh của ESCO chỉ thông qua “sử dụng hợp đồng hiệu quả năng lượng” là chưa đầy đủ. Khi nói đến mô hình hoạt động của một công ty nào đó là nói đến cách thức tổ chức, vận hành và quản lý các nguồn lực của công ty (nhân lực, tài chính, bằng sáng chế, giải pháp kỹ thuật…) để tạo ra sản phẩm hoặc dịch vụ nhằm đạt được mục tiêu kinh doanh. Mỗi công ty có thể lựa chọn mô hình hoạt động khác nhau tùy theo lĩnh vực kinh doanh, quy mô và chiến lược phát triển. Còn hợp đồng hiệu quả năng lượng chỉ là công cụ pháp lý trong hoạt động kinh doanh và không nên coi đó là mô hình kinh doanh của công ty.

Vì vậy, đại biểu Trần Văn Tuấn đề nghị, cần nghiên cứu quy định rõ hơn trong Dự thảo về mô hình kinh doanh của của ESCO hoặc giao cho Chính phủ quy định cụ thể.