Khi hồ sơ thực phẩm đi qua những “lối tắt”

Thông tin cơ quan điều tra khởi tố thêm 14 bị can trong vụ án xảy ra tại Cục An toàn thực phẩm (ATTP), Bộ Y tế gây chấn động bởi vai trò đặc biệt nhạy cảm của cơ quan này. Đây là nơi quyết định sản phẩm nào được phép xuất hiện trên bàn ăn, trong bếp ăn tập thể, trong tủ thuốc và trong cơ thể mỗi người dân. Sai phạm tại đây vì thế không đơn thuần là câu chuyện hối lộ mà là mức độ an toàn mà xã hội đang được đảm bảo.

Điều đáng lo hơn là sự lặp lại có hệ thống. Trước đó, hai lãnh đạo cấp cao của Cục ATTP gồm nguyên Cục trưởng Nguyễn Thanh Phong và bà Trần Việt Nga đã bị khởi tố trong các đại án nhận hối lộ hàng chục tỉ đồng. Nay một Phó cục trưởng và 13 cán bộ tiếp tục bị xử lý. Các vụ án nối tiếp nhau cho thấy vấn đề không còn nằm ở “một vài cá nhân”, mà là dấu hiệu của những tồn tại sâu trong quy trình thẩm định, vốn lẽ ra phải minh bạch và chuẩn xác nhất.

Trong lĩnh vực an toàn thực phẩm, mỗi hồ sơ thẩm định đều ảnh hưởng trực tiếp đến hàng triệu người tiêu dùng. Một sản phẩm được “gật đầu” sai không chỉ dẫn tới chất lượng kém, mà có thể gây hệ lụy lâu dài cho sức khỏe, điều người dân không thể nhận biết. Lo ngại lớn nhất lúc này không phải bao nhiêu người bị khởi tố, mà là bao nhiêu hồ sơ đã đi qua những “lối tắt” mà xã hội không hề biết.

Cơ chế vận hành hiện nay khiến rủi ro này không khó xuất hiện. Quy trình vẫn phụ thuộc lớn vào đánh giá cá nhân, hồ sơ thì dồn ứ, doanh nghiệp chờ đợi mệt mỏi, và trong khoảng trống ấy, “đường nhanh” hình thành. Khi quyền lực không được giám sát đủ mạnh, lối tắt sẽ nảy sinh, và chính những lối tắt này làm méo mó mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Điều đáng nói là các sai phạm không hề mang tính đột xuất. Khi một cơ quan liên tiếp để lãnh đạo và cán bộ vướng lao lý, vấn đề không còn là trách nhiệm cá nhân. Đó là cảnh báo về một cơ chế cho phép quá nhiều quyền lực tập trung vào một nhóm, trong khi hệ thống giám sát nội bộ lại chưa đủ độc lập để bịt những kẽ hở. Trong môi trường như vậy, lợi ích nhóm dễ dàng len vào, biến quy trình cấp phép thành thứ có thể “ưu tiên”, “đẩy nhanh”, hay “làm cho xong”.

Đây cũng là góc nhìn được Luật sư Nguyễn Trọng Hiệp – Giám đốc Công ty Luật HPVN chia sẻ với Diễn đàn Doanh nghiệp khi trao đổi về vụ việc. Theo ông, thẩm định ATTP là lĩnh vực liên quan trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng nên mọi sự thỏa hiệp đều phải được xem là hành vi đặc biệt nguy hiểm. Xử lý cá nhân vi phạm là cần thiết, nhưng đi kèm phải là xác định trách nhiệm của người đứng đầu và của cả bộ máy vận hành.

Luật sư Hiệp cho rằng nếu cơ chế không được cải tổ, sai phạm sẽ tiếp tục tái diễn dưới những hình thức khác. Ông đề xuất cần số hóa toàn bộ quy trình nộp – xét – phê duyệt hồ sơ; tách bạch rõ ràng giữa đơn vị thẩm định và đơn vị phê duyệt; và đặc biệt đẩy mạnh hậu kiểm để đảm bảo hồ sơ không chỉ “đẹp trên giấy”. Theo ông, chỉ khi quy trình minh bạch, công khai và có kiểm soát độc lập thì “lối tắt” mới có thể bị bịt lại.

Rõ ràng, vụ khởi tố 14 bị can lần này không chỉ phơi bày sai phạm, mà là lời nhắc nhở về mức độ mong manh của hệ thống bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Bất kỳ sản phẩm nào đi vào cơ thể người dân đều phải được thẩm định bằng ánh sáng của pháp luật, không thể bằng những thỏa thuận khuất tất sau cánh cửa kín.

Thiết nghĩ, cải tổ Cục ATTP và rộng hơn là toàn bộ cơ chế quản lý, vì vậy, không còn là yêu cầu của ngành y tế mà là đòi hỏi chính đáng của xã hội. Bởi người dân có quyền biết thứ mình ăn uống mỗi ngày đã thực sự được kiểm soát đúng cách hay chưa.