Luật Phá sản (sửa đổi): Gỡ “điểm nghẽn”, tái sinh nguồn lực xã hội

Tại phiên thảo luận dự thảo Luật Phá sản (sửa đổi) ngày 12/9/2025, Phó Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Văn Tiến đã ví von: “Doanh nghiệp chết không chôn được” để mô tả thực trạng hàng nghìn doanh nghiệp mất khả năng thanh toán nhưng không thể hoàn tất thủ tục phá sản. Ông Tiến nhấn mạnh rõ hai nút thắt, đó là chi phí phá sản quá cao và thủ tục kéo dài quá lâu, khiến doanh nghiệp bị mắc kẹt trong “vùng chết” pháp lý mà không có lối ra.

Theo ông Tiến, quản tài viên và cơ quan tiến hành tố tụng đều cần kinh phí nhưng doanh nghiệp đã kiệt quệ không thể nộp chi phí phá sản. Luật hiện hành chưa có cơ chế ngân sách hoặc quỹ bảo đảm để ứng trước cho quản tài viên và chi phí thủ tục. Kết quả là hồ sơ bị treo, tài sản hao mòn, quyền lợi chủ nợ và người lao động không được bảo đảm.

Cũng tại phiên thảo luận, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn dẫn chứng có vụ kéo dài tới 10 - 16 năm vẫn chưa xong. Thay vì là cơ chế tái phân bổ nguồn lực, phá sản trở thành “vòng luẩn quẩn” khiến doanh nghiệp bị treo, tài sản xuống cấp, tranh chấp kéo dài. Với chủ nợ, nợ lương và nợ thuế treo lơ lửng; với người lao động, quyền lợi bảo hiểm xã hội khó thanh toán; với ngân sách, nguồn thu bị thất thoát.

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp xung quanh câu chuyện này, luật sư Tạ Anh Tuấn – Giám đốc Công ty Luật Emme Law cho rằng, điểm nghẽn lớn nhất chính là thiếu cả tiền lẫn thời gian chuẩn cho thủ tục phá sản.

“Nếu không có cơ chế ứng trước chi phí cho quản tài viên và cơ quan tiến hành tố tụng, hồ sơ phá sản sẽ tiếp tục bị treo. Luật cần thiết kế một Quỹ chi phí phá sản với nguồn từ ngân sách nhà nước kết hợp phí dịch vụ của doanh nghiệp khi còn khả năng nộp, sau đó thu hồi từ tài sản thanh lý, đồng thời có cơ chế hậu kiểm để tránh lạm dụng quỹ”, Luật sư Tạ Anh Tuấn phân tích.

Theo luật sư, đây là “hạ tầng pháp lý” bắt buộc để thủ tục phá sản hoạt động thực chất, không phải trên giấy.

Luật sư Tuấn cũng nhấn mạnh khía cạnh thời gian, phải đặt khung thời hạn tối đa cho từng giai đoạn tố tụng - từ thụ lý, kiểm kê, bán tài sản đến thanh toán chủ nợ. Nếu để kéo dài 10 - 16 năm thì không còn ý nghĩa tái cơ cấu. Ông đề nghị đưa mốc thời gian cứng vào luật, kết hợp cơ chế hậu kiểm để tránh lạm dụng.

“Phá sản không phải án tử, mà là quy trình văn minh để giải phóng nguồn lực. Nếu khung pháp lý không mở lối thoát, chúng ta vừa mất cơ hội hồi sinh doanh nghiệp vừa tạo môi trường kinh doanh thiếu minh bạch”, luật sư Tạ Anh Tuấn nói.

Đồng quan điểm, luật sư Nguyễn Trọng Hiệp – Giám đốc Công ty Luật HPVN cũng cho rằng, bên cạnh nút thắt chi phí và thời gian, dự thảo Luật Phá sản (sửa đổi) cần tăng mạnh tính minh bạch thông tin. Cơ quan tiến hành thủ tục phá sản phải có quyền yêu cầu doanh nghiệp, chủ nợ cung cấp dữ liệu kịp thời, áp dụng công nghệ số để rút ngắn quy trình. Khi dữ liệu minh bạch, tranh chấp sẽ ít hơn, thời gian ngắn hơn.

“Một điểm yếu hiện nay là chúng ta chưa có cơ chế “một cửa” giữa tòa án, quản tài viên, cơ quan thuế và bảo hiểm xã hội để xử lý nghĩa vụ còn tồn. Nếu luật lần này bổ sung được kênh phối hợp liên thông, có lộ trình và nguồn lực triển khai rõ ràng, sẽ giảm đáng kể chi phí và thủ tục, đồng thời bảo vệ tốt hơn quyền lợi người lao động”, luật sư chia sẻ.

Bên cạnh đó, luật sư Hiệp cũng cho rằng, cần quy định rõ hơn trách nhiệm giải trình của cơ quan tiến hành thủ tục phá sản và quản tài viên. Nếu có khung trách nhiệm và thời gian cụ thể, mọi bên sẽ buộc phải tuân thủ, tránh kéo dài “vô thời hạn” như hiện nay.

“Luật phải coi phá sản là quy trình bình thường để tái cơ cấu, chuyển giao tài sản cho người sử dụng hiệu quả hơn, đây mới là tín hiệu cải cách đúng nghĩa mà cộng đồng doanh nghiệp kỳ vọng”, luật sư Hiệp nói.