Xuất khẩu sang thị trường Mỹ lần đầu phục hồi cho thấy kinh tế Nhật Bản đang điều chỉnh chiến lược hiệu quả trước một trật tự thương mại khó lường.
Theo số liệu do Bộ Tài chính Nhật Bản công bố giữa tháng 12, kim ngạch xuất khẩu trong tháng 11 tăng hơn 6% so với cùng kỳ năm trước, vượt dự báo của phần lớn các tổ chức phân tích quốc tế.
Mỹ tiếp tục là động lực chính, với mức tăng trưởng xuất khẩu gần 9%, trong khi xuất khẩu sang Liên minh châu Âu tăng gần 20%. Các mặt hàng đóng góp lớn nhất bao gồm linh kiện bán dẫn, thiết bị y tế và một số nhóm máy móc công nghiệp có hàm lượng công nghệ cao.
Diễn biến này là một tín hiệu đáng chú ý sau nhiều tháng xuất khẩu suy yếu do những bất định liên quan đến chính sách thương mại của Mỹ.
Trong năm 2025, Washington đã tái áp dụng và điều chỉnh một số biện pháp thuế quan mang tính bảo hộ, buộc các đối tác lớn, trong đó có Nhật Bản, phải đánh giá lại chiến lược tiếp cận thị trường Mỹ. Tuy nhiên, thay vì rút lui, các doanh nghiệp Nhật dường như đã chọn cách thích nghi.
Các nhà phân tích nhận định rằng tác động trực tiếp của thuế quan đang dần được “hấp thụ” vào giá cả và chuỗi cung ứng. Khi khung chính sách trở nên rõ ràng hơn, doanh nghiệp có thể tính toán lại chi phí, điều chỉnh giá bán và nối lại hoạt động xuất khẩu.
Yutaro Suzuki, nhà kinh tế tại Daiwa Securities, nhận định: “Tác động từ thuế quan của Mỹ về cơ bản đã lắng xuống. Các doanh nghiệp đã bắt đầu nối lại hoạt động xuất khẩu sau khi những bất định về chính sách thuế được làm rõ.”
Dù vậy, thặng dư thương mại của Nhật Bản với Mỹ đạt 739,8 tỷ Yên, tăng 11,3%, cho thấy những nỗ lực thu hẹp khoảng cách thương mại của Washington vẫn chưa mang lại kết quả như mong đợi.
Ngành ô tô – trụ cột xuất khẩu của Nhật Bản – là ví dụ điển hình cho chiến lược “chịu đau để tồn tại”. Sau khi Washington giảm thuế từ 25% xuống còn 15% vào giữa tháng 9, lượng xe xuất khẩu sang Mỹ đã tăng 7,7% về số lượng.
Tuy nhiên, giá trị kim ngạch chỉ tăng 1,5%, phản ánh việc các hãng xe Nhật đang chấp nhận hy sinh lợi nhuận, giảm giá bán để giữ vững thị phần.
Theo các báo cáo phân tích của Bloomberg và Reuters, nhiều tập đoàn ô tô Nhật đang đẩy mạnh nội địa hóa sản xuất tại Bắc Mỹ, đồng thời điều chỉnh cơ cấu sản phẩm theo hướng ưu tiên các dòng xe có biên lợi nhuận cao hơn hoặc phù hợp với các tiêu chuẩn môi trường mới.
Đây không chỉ là phản ứng ngắn hạn trước thuế quan, mà là bước đi mang tính cấu trúc nhằm giảm rủi ro từ chính sách thương mại trong dài hạn.
Để xoa dịu các căng thẳng thương mại, Tokyo và Washington đang tiến tới hiện thực hóa thỏa thuận về một quỹ đầu tư chung khổng lồ trị giá 550 tỷ USD. Đây là "trọng tâm" trong thỏa thuận thương mại giữa Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi và Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Quỹ này dự kiến tập trung vào các lĩnh vực an ninh quốc gia và kinh tế then chốt, như bán dẫn, dược phẩm, khoáng sản thiết yếu, đóng tàu, năng lượng và trí tuệ nhân tạo (AI).
Tuy nhiên, nếu Nhật Bản từ chối tài trợ cho bất kỳ dự án nào trong danh mục này, một "điều khoản phạt" sẽ được kích hoạt, có thể khiến hàng hóa Nhật Bản phải đối mặt với mức thuế cao hơn.
Nếu Mỹ mang lại điểm sáng, thì Trung Quốc lại là mảng tối ngày càng rõ nét trong bức tranh thương mại của Nhật Bản.
Xuất khẩu của Nhật Bản sang Trung Quốc trong tháng 11 giảm hơn 2%, chủ yếu do nhu cầu yếu đối với máy móc sản xuất chip và kim loại màu – những mặt hàng vốn gắn chặt với chu kỳ đầu tư công nghiệp của nền kinh tế Trung Quốc.
Sự suy yếu này không chỉ phản ánh khó khăn nội tại của kinh tế Trung Quốc, từ bất động sản đến tiêu dùng, mà còn cho thấy những rủi ro địa chính trị ngày càng hiện hữu tại Đông Á.
Các căng thẳng ngoại giao xoay quanh an ninh khu vực đã khiến môi trường kinh doanh trở nên kém thuận lợi hơn, đặc biệt trong các ngành công nghệ nhạy cảm.
Hiện tại, thặng dư thương mại của Nhật Bản với Trung Quốc đang trên đà chạm mức thâm hụt kỷ lục hàng năm, ước tính vượt quá 50 tỷ USD, tạo thêm sức ép lên tăng trưởng của Nhật Bản trong bối cảnh nhu cầu nội địa vẫn còn mong manh.
Những điều này cũng đặt Ngân hàng Trung ương Nhật Bản vào thế tiến thoái lưỡng nan: xuất khẩu sang Mỹ phục hồi mở ra dư địa bình thường hóa chính sách tiền tệ, nhưng rủi ro từ Trung Quốc và kinh tế toàn cầu khiến mọi bước đi trở nên thận trọng hơn.
Trong các báo cáo gần đây, Reuters và Financial Times đều nhấn mạnh rằng bất kỳ quyết định điều chỉnh lãi suất nào của BoJ cũng sẽ phải cân nhắc kỹ tác động lên đồng yên, vốn đã biến động mạnh trong hai năm qua. Một đồng yên yếu hỗ trợ xuất khẩu, nhưng lại làm gia tăng chi phí nhập khẩu và áp lực lạm phát – bài toán không dễ giải trong bối cảnh hiện nay.
Giữa những biến động đó, Đông Nam Á, đặc biệt là Việt Nam, nổi lên như một điểm tựa chiến lược trong quá trình tái cấu trúc chuỗi cung ứng của các tập đoàn Nhật Bản.
Trong nhiều năm qua, Nhật Bản đã nhất quán theo đuổi chiến lược “Trung Quốc + 1”, và xu hướng này càng được đẩy nhanh khi rủi ro địa chính trị và thương mại gia tăng.
Dữ liệu năm 2025 cho thấy dòng vốn đầu tư từ Nhật Bản vẫn duy trì hiện diện đáng kể, trải rộng từ sản xuất công nghiệp, điện tử, ô tô đến năng lượng và dịch vụ tài chính. Các thương vụ mua bán – sáp nhập, bên cạnh đầu tư sản xuất truyền thống, phản ánh cách tiếp cận linh hoạt hơn của doanh nghiệp Nhật trong việc bám rễ tại thị trường Việt Nam.
Đối với Tokyo, Việt Nam không chỉ là điểm đến chi phí thấp, mà còn là mắt xích quan trọng giúp đa dạng hóa rủi ro, duy trì khả năng tiếp cận thị trường Mỹ và toàn cầu trong bối cảnh thương mại ngày càng bị chính trị hóa.
