Thuế quan của Mỹ tiềm ẩn nguy cơ đối với kinh tế ASEAN

Thuế quan đơn phương của chính quyền Trump đang là phép thử lớn đối với ASEAN. Khu vực này đã vượt qua nhiều cơn bão địa chính trị và kinh tế trong 58 năm tồn tại, nhưng ít có thách thức nào nghiêm trọng như thuế quan của chính quyền Trump.

Thuế quan của ông Trump đang làm gia tăng cạnh tranh giữa các nền kinh tế ASEAN vốn đã định hướng xuất khẩu mạnh và có cấu trúc sản xuất tương đồng. Ví dụ, Malaysia, Thái Lan và Việt Nam đều xuất khẩu điện tử và máy móc sang Mỹ; Thái Lan và Việt Nam xuất khẩu gạo; Malaysia và Thái Lan cung cấp cao su và hóa dầu cho các thị trường khác.

Khi thương mại nội khối ASEAN vẫn ổn định ở mức khoảng 22%, các nền kinh tế lớn trong khu vực Đông Nam Á tiếp tục phụ thuộc vào thị trường toàn cầu để tăng trưởng.

Không có gì ngạc nhiên khi xuất khẩu năm 2023 chiếm tới 65% GDP Thái Lan, 68% GDP của Malaysia, 87% GDP của Việt Nam, 174% GDP Singapore. Ngược lại, Indonesia và Philippines có tỷ lệ xuất khẩu so với GDP lần lượt là 21% và 26%, phản ánh sự phụ thuộc nhiều hơn vào tiêu dùng, đầu tư và chi tiêu công.

Thuế quan của Mỹ đối với Đông Nam Á đang khiến các nền kinh tế ASEAN cạnh tranh với nhau vì chúng không còn được áp mức thuế đồng đều. Khi xuất khẩu sang Mỹ, sự phân hóa giữa các nước trong khu vực sẽ ngày càng rõ nét.

Sự thành công của Malaysia, Thái Lan và Việt Nam trong xuất khẩu sang Mỹ sẽ phụ thuộc phần lớn vào mức thuế mà họ đàm phán được. Mức thuế cơ bản 10% áp dụng cho tất cả đối tác thương mại Mỹ sẽ khiến ASEAN yếu thế hơn so với các nhà sản xuất nội địa Mỹ hoặc các đối tác gần Mỹ hơn, dù họ không hiệu quả bằng.

Theo ông Thitinan Pongsudhirak, thành viên cấp cao tại Viện An ninh và Nghiên cứu Quốc tế tại Bangkok, các nền kinh tế ASEAN vẫn đang chờ đợi thêm trước khi hành động, nhất là khi cách tiếp cận và tiêu chí đàm phán của chính quyền Trump vẫn rất khó đoán. Các đối tác đàm phán thường không biết rõ điểm kết thúc là gì để đạt được một thỏa thuận.

"Trong tương lai, ASEAN cần một chiến lược hiệu quả hơn bằng cách tập trung vào nội khối, tái khởi động “Cộng đồng Kinh tế ASEAN” và ưu tiên thương mại, đầu tư nội khối, chẳng hạn như thông qua Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP)", ông Thitinan Pongsudhirak lưu ý.

Bối cảnh địa kinh tế hiện nay đang buộc ASEAN phải đối diện với những lựa chọn chiến lược khó khăn. Nếu không thể thích ứng linh hoạt với làn sóng chủ nghĩa bảo hộ mới do Mỹ khởi xướng và sự trỗi dậy của các cường quốc khác, ASEAN có nguy cơ bị đẩy vào thế bị động, mất dần vai trò trung tâm trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Theo nhiều chuyên gia, điều cần thiết lúc này không chỉ là sự đoàn kết chính trị, mà còn là tầm nhìn dài hạn về hội nhập kinh tế nội khối, cải thiện năng lực đàm phán thương mại và nâng cao giá trị gia tăng trong chuỗi cung ứng.

Tương lai của khu vực ASEAN không thể đặt cược vào sự nhân nhượng của các đối tác lớn, mà phải được xây dựng từ chính nội lực, sự chủ động và đồng thuận trong hành động của từng thành viên ASEAN.