Sắc âm Chiêng Mường và Nhạc Ngũ âm Khmer giữa lòng Hà Nội

Chiều 19/12, tại Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật số 22 Hàng Buồm (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội), Trung tâm Thông tin du lịch (Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam) tổ chức Lễ khai mạc Chương trình giới thiệu, trưng bày di sản văn hóa phi vật thể gắn với phát triển du lịch vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2025. Sự kiện mang đến không gian trải nghiệm giàu bản sắc, nơi hai loại hình di sản tiêu biểu là Chiêng Mường và Nhạc Ngũ âm Khmer được tôn vinh, trình diễn và giới thiệu tới công chúng trong và ngoài nước.

Đây là năm thứ ba liên tiếp Trung tâm Thông tin du lịch tổ chức hoạt động trưng bày, giới thiệu di sản văn hóa phi vật thể, tiếp nối chuỗi chương trình đã tạo dấu ấn tích cực trong các năm 2023 và 2024. Qua mỗi mùa tổ chức, chương trình không chỉ góp phần lan tỏa giá trị di sản, mà còn từng bước khẳng định vai trò của văn hóa trong phát triển du lịch bền vững, gắn bảo tồn với khai thác hiệu quả các giá trị truyền thống.

Năm 2025, chương trình tập trung giới thiệu Chiêng Mường và Nhạc Ngũ âm Khmer – hai loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc, kết tinh đời sống tinh thần, tín ngưỡng và bản sắc văn hóa lâu đời của cộng đồng người Mường và người Khmer. Việc đưa những di sản này trình hiện trong không gian phố cổ Hà Nội mang ý nghĩa đặc biệt, giúp di sản vượt ra khỏi không gian bản địa, tiếp cận gần hơn với công chúng đô thị và du khách quốc tế.

Phát biểu tại lễ khai mạc, ông Phạm Văn Thủy – Phó Cục trưởng Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam nhấn mạnh, trong Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, du lịch văn hóa được xác định là một trong những ngành chủ lực. Văn hóa không chỉ là nền tảng, mục tiêu và động lực của phát triển đất nước trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa, mà còn là trụ cột quan trọng cho sự phát triển bền vững của du lịch Việt Nam.

Theo ông Phạm Văn Thủy, phát triển công nghiệp văn hóa là yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và gìn giữ bản sắc văn hóa quốc gia. Với nguồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa phong phú, du lịch Việt Nam tiếp tục khẳng định vị thế trên bản đồ du lịch thế giới khi được vinh danh ở 16 hạng mục hàng đầu tại Giải thưởng Du lịch Thế giới World Travel Awards, trong đó nhiều danh hiệu được duy trì qua nhiều năm. Đặc biệt, tính đến năm 2025, Việt Nam đã 6 lần được trao danh hiệu “Điểm đến Di sản hàng đầu thế giới”.

Cùng với đó, 17 di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO ghi danh là minh chứng sinh động cho sự đa dạng, độc đáo và chiều sâu nhân văn của văn hóa Việt Nam. Đây cũng là nguồn lực quan trọng góp phần bảo tồn các giá trị truyền thống, đồng thời nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế.

Chiêng Mường là loại nhạc cụ dân gian đặc sắc, kết tinh hài hòa giữa giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể, gắn bó mật thiết với không gian văn hóa của đồng bào dân tộc Mường. Không chỉ mang giá trị âm nhạc, Chiêng Mường còn hiện diện xuyên suốt trong vòng đời mỗi con người và cộng đồng, từ lúc chào đời, trưởng thành cho đến các nghi lễ, lễ hội và sự kiện trọng đại. Âm thanh chiêng vừa linh thiêng, vừa đời thường, góp phần làm giàu bản sắc văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Trong khi đó, Nhạc Ngũ âm Khmer được xem là linh hồn văn hóa của đồng bào Khmer, giữ vai trò không thể thiếu trong các lễ hội, nghi lễ tôn giáo và các loại hình sân khấu truyền thống như Dù Kê, Rô Băm. Âm nhạc Ngũ âm không chỉ là sợi dây kết nối cộng đồng và đời sống tâm linh, mà còn phản ánh triết lý sống, thế giới quan và sự giao thoa văn hóa đặc sắc của người Khmer qua nhiều thế hệ.

Chương trình trưng bày, giới thiệu di sản Chiêng Mường và Nhạc Ngũ âm Khmer được kỳ vọng sẽ mang đến cho người dân và du khách những trải nghiệm mới mẻ, sinh động trong không gian giàu bản sắc văn hóa các dân tộc. Qua đó, góp phần làm sống động di sản trong đời sống đương đại, đưa di sản trở thành nguồn cảm hứng cho các sản phẩm du lịch văn hóa.

Nhấn mạnh ý nghĩa của chương trình, Phó Cục trưởng Phạm Văn Thủy cho biết: “Thông qua hoạt động này, Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam mong muốn các địa phương, điểm đến, hiệp hội, doanh nghiệp du lịch và cộng đồng cùng chung tay bảo tồn, phát huy giá trị di sản, đưa di sản trở thành nguồn lực quan trọng trong quảng bá hình ảnh Việt Nam, thu hút du khách đến tham quan và trải nghiệm các giá trị văn hóa truyền thống”.

Ở góc độ đơn vị tổ chức, ông Hoàng Quốc Hòa – Giám đốc Trung tâm Thông tin du lịch cho rằng, thông qua hoạt động trưng bày, giới thiệu di sản, Ban Tổ chức kỳ vọng các giá trị văn hóa sẽ được lan tỏa sâu rộng, tạo cầu nối để di sản tiếp cận gần hơn với công chúng và du khách. Đồng thời, từng bước khai thác hiệu quả giá trị của các di sản văn hóa phi vật thể nhằm hình thành những sản phẩm du lịch hấp dẫn, góp phần nâng cao sức cạnh tranh của du lịch Việt Nam.

Chia sẻ tại chương trình, GS.TS. Lê Hồng Lý – Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam bày tỏ niềm vui và sự tự hào khi hai di sản văn hóa Chiêng Mường và Nhạc Ngũ âm Khmer được giới thiệu, quảng bá và trình diễn ngay giữa lòng Thủ đô. Đây là cơ hội để người dân và du khách trong và ngoài nước tiếp cận, cảm nhận trực tiếp những giá trị đặc sắc của di sản, từ đó nâng cao nhận thức về bảo tồn văn hóa truyền thống.

Theo GS.TS. Lê Hồng Lý, bên cạnh cồng chiêng và âm nhạc dân gian nói chung, Chiêng Mường và Nhạc Ngũ âm mang những nét độc đáo riêng có, phản ánh đời sống văn hóa, tín ngưỡng và bản sắc của hai cộng đồng dân tộc. Với những tinh hoa văn hóa ấy, chương trình không chỉ góp phần đưa di sản văn hóa Việt Nam đến gần hơn với công chúng, mà còn là bước đệm quan trọng để cộng đồng tiếp tục bảo tồn, phát huy và lan tỏa các giá trị truyền thống một cách bền vững.

Từ góc nhìn bảo tồn, ông Bùi Thanh Bình – Giám đốc Bảo tàng Di sản Văn hóa Mường cho biết, văn hóa Mường sở hữu một kho tàng hết sức phong phú, độc đáo và đồ sộ, đa dạng về loại hình và giàu giá trị nghệ thuật, từ văn nghệ dân gian, phong tục tập quán đến văn hóa ẩm thực. Trong hệ giá trị ấy, Chiêng Mường giữ vị trí đặc biệt quan trọng, được coi là “vật báu”, là hồn thiêng đã tồn tại và phát triển hàng nghìn năm, góp phần tạo nên bản sắc văn hóa riêng có của người Mường.

Những năm gần đây, Chiêng Mường ngày càng được quan tâm bảo tồn và phát huy. Tại nhiều điểm du lịch, các đội chiêng đã được thành lập để phục vụ du khách, gắn kết Chiêng Mường với các loại hình văn hóa truyền thống khác, góp phần đưa di sản vào đời sống đương đại.

Ở khía cạnh văn hóa Khmer, Thượng tọa TS. Lý Hùng – Trụ trì chùa Pitu Khôsa Răngsây khẳng định, cộng đồng người Khmer là một trong những dân tộc có đời sống văn hóa lâu đời, gắn liền với các ngôi chùa Phật giáo Khmer và không gian phum sóc. Cần Thơ hiện có khoảng 120 ngôi chùa với hơn 400.000 đồng bào Khmer sinh sống, là nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống, trong đó Nhạc Ngũ âm giữ vị trí đặc biệt trong đời sống tinh thần.

Việc gắn các giá trị văn hóa Khmer, đặc biệt là Nhạc Ngũ âm với phát triển du lịch văn hóa, du lịch tâm linh, du lịch lễ hội không chỉ giúp du khách hiểu sâu sắc hơn về cộng đồng, mà còn tạo động lực để đồng bào Khmer tiếp tục truyền dạy, kế thừa và phát huy âm nhạc truyền thống cho thế hệ trẻ.

Trong khuôn khổ chương trình, các đại biểu và du khách đã tham quan không gian trưng bày, lắng nghe giới thiệu về các hiện vật, câu chuyện bảo tồn di sản, kỹ năng biểu diễn Chiêng Mường và Nhạc Ngũ âm, cũng như văn hóa ẩm thực đặc trưng của hai cộng đồng.

Điểm nhấn của sự kiện là các màn trình diễn trực tiếp do nghệ nhân và cộng đồng người Mường đến từ Phú Thọ, người Khmer đến từ TP. Cần Thơ thực hiện, mang đến những trải nghiệm chân thực, sinh động, giúp công chúng cảm nhận rõ sức sống bền bỉ của di sản trong không gian văn hóa đương đại.

Thông qua chuỗi hoạt động, chương trình không chỉ làm rõ giá trị văn hóa – lịch sử của di sản, mà còn hướng tới mục tiêu quảng bá, thúc đẩy phát triển du lịch vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Qua đó, tăng cường sự phối hợp giữa các địa phương, điểm đến, doanh nghiệp và cộng đồng trong bảo tồn, phát huy giá trị di sản, góp phần triển khai hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021–2030.