Thấy gì từ Kế hoạch 5 năm lần thứ 15 của Trung Quốc?

Khi kỳ họp toàn thể lần thứ tư của Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc sắp diễn ra vào tháng tới, sự chú ý của toàn thế giới đang đổ dồn về kế hoạch 5 năm tiếp theo của Trung Quốc. Nội dung sẽ được thảo luận tại hội nghị và hé lộ cách Bắc Kinh dự định ứng phó với các bất ổn trong bối cảnh căng thẳng gia tăng với Mỹ.

Trung Quốc đã đưa ra các kế hoạch 5 năm trong hơn 7 thập kỷ kể từ khi thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Trong khoảng thời gian đó, Trung Quốc đã thoát khỏi đói nghèo, vươn lên thành một cường quốc công nghệ và trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Kế hoạch 5 năm là bản đồ định hướng cấp cao nhất của Trung Quốc để chỉ đạo phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn 5 năm với nội dung bao gồm cả các mục tiêu phát triển định lượng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, lẫn các ưu tiên chiến lược như những lĩnh vực hoặc ngành công nghiệp trọng điểm cần được tập trung phát triển.

Bắc Kinh đã công bố các kế hoạch kiểu này đều đặn từ năm 1953, ngoại trừ giai đoạn gián đoạn từ năm 1963 đến 1965 sau thất bại của Đại Nhảy Vọt. Kế hoạch tiếp theo, dự kiến áp dụng cho giai đoạn 2026–2030, sẽ là kế hoạch thứ 15.

Kế hoạch 5 năm thường đặt ra các chỉ tiêu cho các chỉ số kinh tế chủ chốt, chẳng hạn như tăng trưởng GDP, mức thu nhập và tỷ lệ đô thị hóa, cùng với định hướng phát triển chiến lược được điều chỉnh dựa trên điều kiện kinh tế - xã hội.

Khi Trung Quốc còn là nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, nhà nước phân bổ toàn bộ nguồn lực nên các kế hoạch 5 năm đặt ra các chỉ tiêu định lượng rất chi tiết cho gần như mọi lĩnh vực, từ sản lượng than, sản xuất điện, đến số lượng ô tô cần sản xuất.

Tuy nhiên, kể từ đầu những năm 2000, thay vì đặt mục tiêu chi tiết cho từng lĩnh vực, Bắc Kinh dần chuyển hướng các kế hoạch 5 năm sang việc đề ra các mục tiêu phát triển tổng thể.

Trong kế hoạch 5 năm lần thứ 14, Bắc Kinh đặt mục tiêu trải rộng từ tăng trưởng kinh tế, phúc lợi xã hội, bảo vệ môi trường đến an ninh quốc gia, với trọng tâm tăng cường năng lực đổi mới sáng tạo và đạt được tự chủ trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ gay gắt với Mỹ.

Kế hoạch cũng đưa ra mục tiêu dài hạn là “cơ bản hiện đại hóa xã hội chủ nghĩa” vào năm 2035, bao gồm việc nâng cao rõ rệt GDP, đổi mới công nghệ, tăng thu nhập bình quân đầu người, tăng quy mô tầng lớp trung lưu và cải thiện điều kiện sống ở nông thôn.

Giới quan sát cho biết, Trung Quốc không phải là quốc gia duy nhất triển khai các kế hoạch trung hạn cho phát triển kinh tế vĩ mô. Nhiều quốc gia khác cũng từng áp dụng chiến lược tương tự như Cuba, hoặc Triều Tiên, với thời hạn được thay đổi, có thể kéo dài 5, 7 hoặc 10 năm. Một số quốc gia khác, như Hàn Quốc, Ấn Độ và Pháp cũng từng thực hiện các kế hoạch theo giai đoạn tương tự.

Mặc dù Trung Quốc đã chuyển đổi từ một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung cao độ sang mô hình kết hợp giữa nhà nước và thị trường, chính phủ trung ương vẫn coi kế hoạch 5 năm là công cụ thiết yếu, nhấn mạnh vai trò đảm bảo sự nhất quán trong chính sách.

“Việc sử dụng quy hoạch trung và dài hạn để định hướng phát triển kinh tế - xã hội là phương thức trọng yếu mà Đảng ta sử dụng để quản lý đất nước,” Chủ tịch Tập Cận Bình phát biểu tại hội nghị chuyên đề về xây dựng kế hoạch 5 năm lần thứ 15 hồi tháng 4, đồng thời gọi đây là “lợi thế chính trị độc đáo” của Trung Quốc - quốc gia duy nhất duy trì hình thức kế hoạch này suốt hơn 70 năm.

Theo ông Dương Vệ Dân, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Ủy ban Lãnh đạo Trung ương về Tài chính và Kinh tế, trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, kế hoạch 5 năm cho phép chính phủ định hướng phát triển quốc gia.

“Mặc dù chính phủ không thể trực tiếp kiểm soát việc phân bổ nguồn lực, nhưng thông qua quy hoạch, họ có thể tăng cường hạ tầng, thúc đẩy phát triển công nghiệp, xây dựng sân bay và đường sá nông thôn,” ông Dương cho biết.

Dự kiến Kế hoạch 5 năm lần thứ 15 sẽ được công bố chính thức vào tháng 3/2026. Theo đó, Bắc Kinh bước vào chu kỳ xây dựng kế hoạch 5 năm lần thứ 15, với việc các lãnh đạo cấp cao tổ chức các cuộc hội thảo lấy ý kiến và các nhà kinh tế đưa ra khuyến nghị.

Khi mục tiêu hiện đại hóa xã hội chủ nghĩa vào năm 2035 đang đến gần, chính phủ Trung Quốc nhấn mạnh rằng 5 năm tới sẽ đóng vai trò then chốt trong việc đưa đất nước tiến gần hơn tới mục tiêu đó.

Tại hội thảo hồi tháng 4, ông Tập Cận Bình cho rằng kế hoạch 5 năm tới cần ổn định việc làm, môi trường kinh doanh và kỳ vọng thị trường. Ông cũng nhấn mạnh ưu tiên phát triển các lực lượng sản xuất mới và tăng cường năng lực đổi mới sáng tạo.

Các chuyên gia cho rằng kế hoạch 5 năm lần thứ 15 của Trung Quốc sẽ đóng vai trò then chốt trong việc định hình “chặng nước rút” đưa Trung Quốc đến gần hơn với mục tiêu hiện đại hóa vào năm 2035 trong bối cảnh quốc tế đang thay đổi nhanh chóng và bất ổn ngày càng gia tăng.

Ông Hu Xingdou, nhà kinh tế học tại Bắc Kinh, nhận định: “Trung Quốc không còn trong giai đoạn tăng trưởng cao bằng mọi giá, mà đang chuyển sang mô hình phát triển chất lượng, trong đó đổi mới sáng tạo, chuyển đổi năng lượng, và nâng cao sức mua trong nước sẽ là trọng tâm.”

Đồng thời, Bắc Kinh cũng đối mặt với một loạt thách thức ngày càng phức tạp, từ dân số già hóa, áp lực địa chính trị đến nhu cầu tái cấu trúc chuỗi cung ứng nội địa.

Giáo sư Barry Naughton thuộc Đại học California, San Diego, nhận định rằng chính các kế hoạch 5 năm với tính ổn định và định hướng dài hạn có thể giúp Trung Quốc tránh những dao động bất ngờ từ thị trường và duy trì định hướng phát triển bền vững.

Ngoài ra, một điểm đáng chú ý là Bắc Kinh đang nỗ lực điều chỉnh cách xây dựng kế hoạch để trở nên linh hoạt hơn trước những biến động toàn cầu. Thay vì chỉ tập trung vào các chỉ tiêu tăng trưởng cứng nhắc, các yếu tố phi truyền thống như an ninh dữ liệu, ổn định chuỗi cung ứng, và khả năng phục hồi công nghệ đang được ưu tiên hơn trong các bản dự thảo hiện tại.

Điều này phản ánh quan điểm ngày càng rõ ràng của giới lãnh đạo Trung Quốc: tăng trưởng kinh tế chỉ có ý nghĩa khi gắn liền với sự tự chủ chiến lược và ổn định xã hội.