Thấy gì từ “núi nợ” của Lào?

Kết quả khảo sát của Viện nghiên cứu và tư vấn độc lập Lowy Frank có trụ sở tại Sydney hồi năm 2019 ước lượng khoản nợ của Lào đối với Trung Quốc là 45% GDP, tương đương 9 tỷ USD.

Số nợ này không phải quá lớn, nhưng với đất nước 7 triệu dân, nền kinh tế nhỏ, phụ thuộc vào du lịch như Lào là vấn đề lớn, dự trữ ngoại hối chưa đến 1 tỷ USD trong khi nợ hàng năm phải thanh toán từ đây đến 2024 vượt qua con số này.

Mới đây, quốc gia này đã ký nhượng quyền quản lý, khai thác mạng lưới điện quốc gia cho một công ty Trung Quốc thời hạn 25 năm - đó là một liên doanh giữa công ty truyền tải điện Lào và công ty điện lực Phương Nam Trung Quốc (EDLT).

Trường hợp của Lào là rất hiếm hoi, hầu như không có quốc gia nào nhượng quyền kiểm soát lưới điện quốc gia cho đối tác nước ngoài, vì tính chất tối quan trọng của an ninh năng lượng liên quan mật thiết đến an ninh kinh tế.

Lào hiện nay có vị trí “địa chính trị” đặc biệt quan trọng ở Đông Nam Á, đóng vai trò là con đường tiến xuống phía Nam của Trung Quốc. Việc nắm quyền kiểm soát ngành điện ở đây giúp Bắc Kinh dễ dàng triển khai nhiều hơn các toan tính chiến lược dài hạn.

Những năm gần đây Lào tăng cường đầu tư xây dựng đập thủy điện, phần lớn nằm trên đoạn sông Mekong dài 750km chảy qua lãnh thổ. Vấn đề là con sông này còn chảy qua Campuchia, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam trước khi ra biển.

Cuộc sống của hơn 60 triệu dân ở hạ du con sông này bị de dọa khi Trung Quốc không xả đập thủy điện Cảnh Hồng phía thượng nguồn. Đồng bằng Sông Cửu Long ở Miền Nam Việt Nam đang chứng kiến hiện tượng phân rã chưa từng thấy: Xâm nhập mặn, thiếu nước ngọt, cạn kiệt nguồn lợi thủy sản và di dân, bỏ ruộng.

Tại Lào, trên dòng sông Mekong có 5 đập thủy điện đã vận hành, 1 đập dự kiến xây dựng, với quyền hành trong ngành điện tại Lào, Bắc Kinh hoàn toàn có thể kiểm soát thủy điện và toàn bộ lưu lượng nước khiến 3 quốc gia hạ du “chết khát”.

Lợi thế tài nguyên sẽ giúp Trung Quốc mạnh bạo hơn trong các thương lượng hoặc ép buộc để đạt được mục đích khai thông “Con đường tơ lụa” xuyên qua Lào vào trung tâm Đông Nam Á, ra Biển Đông.

Lào hiện đã ký hợp đồng và biên bản ghi nhớ việc mua bán với Việt Nam, Thái Lan, Myanmar, Campuchia, trong đó đã ký biên bản ghi nhớ và hợp đồng mua bán điện với Việt Nam 5.000 MW và đã xuất được 540 MW.

Nhưng, thật ra bây giờ bên bán điện cho các nước trên là liên doanh EDLT - nơi mà người Trung Quốc chiếm quyền điều hành, bằng cách này Trung Quốc đã thực sự can dự vào an ninh năng lượng của nước khác.

Món nợ của Lào phần lớn đến tự dự án xây dựng tuyến đường sắt cao tốc Côn Minh  - Viêng Chăn trị giá gần 6 tỷ USD, tham vọng của Bắc Kinh là kéo dài tuyến đường này đến tận Singapore.

Đây là dự án mở ra rất nhiều hy vọng để kinh tế Lào bật lên, nhưng kèm theo đó không ít tranh cãi khi nhà tài trợ vốn chính là chủ xị của sáng kiến “Vành đai và Con đường”.

Tương lai của tuyến đường sắt quốc gia Lào cũng sẽ đóng vai trò định hình mối quan hệ kinh tế với hai nước láng giềng Việt Nam và Thái Lan, cả hai đối tác chính trong sự phát triển kinh tế của đất nước.

Nhiều tổ chức quốc tế uy tín liên tục bày tỏ quan ngại về mối quan hệ ngày càng “khác thường” giữa Trung Quốc và Lào. Lào nằm trong nhóm 8 nước có tỷ lệ nợ với Trung Quốc cao nhất trong nhóm 68 nước có tham gia vào dự án Vành đai và Con đường.

Như vậy, mất quyền kiểm soát lưới điện quốc gia là hệ quả của việc vay vốn ồ ạt, chấp thuận cho Trung Quốc đầu tư xây dựng hạ tầng theo công thức “vốn + tổng thầu EPC”, tức là toàn bộ các công việc từ thiết kế kỹ thuật, cung ứng vật tư, thiết bị cho tới thi công xây dựng công trình, hạng mục và chạy thử nghiệm bàn giao.