Thúc đẩy thị trường trái phiếu xanh: Cần thiết lập quy trình đánh giá độc lập

Theo thống kê, trong giai đoạn 2018 – 2023, thị trường ghi nhận 18 lô trái phiếu xanh tại Việt Nam. Tính trong 11 tháng năm 2024, có 4 giao dịch trái phiếu xanh được phát hành bởi ngân hàng BIDV, Vietcombank, CTCP Đầu tư Phát triển Đa quốc gia (IDI) và Công ty TNHH Nước sạch Hòa Bình – Xuân Mai với tổng giá trị đạt 6,78 nghìn tỷ đồng.

Các lô trái phiếu xanh đã phát hành đều tuân thủ theo chuẩn quốc tế, bao gồm bộ nguyên tắc trái phiếu xanh của ICMA và được xác nhận độc lập bởi các tổ chức xếp hạng tín nhiệm uy tín.

Tuy nhiên, một số ý kiến cho rằng, giá trị của các lô trái phiếu xanh được phát hành trong 11 tháng năm 2024 còn rất nhỏ, mới chỉ chiếm 2% tổng giá trị trái phiếu được phát hành trong cùng giai đoạn - Đây là con số còn quá khiêm tốn nếu so sánh với một số thị trường trong khu vực.

Nhìn nhận về hiện trạng đã nêu, bà Đinh Thúy Hằng - chuyên viên Nghiên cứu Rủi ro Tín dụng và Tài chính Bền vững cấp cao, Công ty Cổ phần FiinRatings cho rằng, đề xuất miễn thuế thu nhập từ lãi và chuyển nhượng trái phiếu xanh là bước đi chiến lược với nhiều tiềm năng kích hoạt sự phát triển mạnh mẽ của thị trường này. Nó cũng cho thấy tín hiệu mạnh mẽ của Chính phủ trong hỗ trợ chiến lược chuyển đổi xanh, thúc đẩy tài chính xanh.

Theo bà Hằng, về khía cạnh thị trường vốn nói chung và thị trường vốn xanh nói riêng, chính sách này mang lại một số tác động trọng yếu. Đầu tiên, ưu đãi này giúp gia tăng sức hấp dẫn đầu tư bởi chính sách miễn thuế sẽ trực tiếp nâng cao lợi suất thực tế cho nhà đầu tư, làm tăng tính cạnh tranh so với các kênh đầu tư truyền thống. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh thị trường vốn còn non trẻ và nhà đầu tư còn e ngại với các công cụ tài chính mới.

Tiếp đến là mở rộng cơ sở nhà đầu tư, giúp thu hút thêm các nhà đầu tư cá nhân và tổ chức, từ đó mở rộng và đa dạng hóa nguồn vốn cho các dự án xanh, bền vững, đem lại cơ hội giảm lợi suất và kéo dài kỳ hạn, phục vụ đắc lực cho hoạt động cấu trúc tài chính doanh nghiệp theo hướng bền vững.

Tuy nhiên, ưu đãi về thuế dành cho nhà đầu tư cá nhân liên quan đến trái phiếu xanh dù có mang lại một số tác động tích cực song vẫn chưa đủ để trở thành “cú hích” cho thị trường này bứt tốc.

Bà Hằng cho rằng, về cơ cấu nhà đầu tư, thị trường trái phiếu doanh nghiệp, đặc biệt là trái phiếu xanh, hiện vẫn chủ yếu do nhà đầu tư tổ chức chi phối. Các nhà đầu tư cá nhân đáp ứng điều kiện theo Nghị định 65/2022/NĐ-CP còn rất hạn chế, do vậy việc chỉ tập trung ưu đãi ở phân khúc này sẽ khó mang lại hiệu quả toàn diện. Trong khi đó, nhóm nhà đầu tư tổ chức – nhóm hiện chi phối phần lớn thị trường trái phiếu xanh – lại chưa nhận được nhiều ưu đãi.

“Nếu như cơ chế khuyến khích nằm ở phía nhà đầu tư cá nhân sẽ có tác động cục bộ và hạn chế mang tính thăm dò, thì cơ chế ưu đãi với các doanh nghiệp sẽ có tác động trực tiếp và rộng rãi hơn. Do đó, nếu không có các ưu đãi trực tiếp về thuế hay tài chính, nhiều doanh nghiệp có thể sẽ e ngại và chần chừ trong việc phát hành loại trái phiếu này”, vị chuyên gia này bày tỏ.

Cũng theo bà Hằng, việc khung pháp lý chưa hoàn thiện và chưa đủ cơ chế minh bạch trong quy trình phát hành đang là một trong những rào cản lớn nhất kìm hãm sự phát triển thị trường trái phiếu xanh tại Việt Nam…

Do đó, để thúc đẩy thị trường này, đại diện FiinRatings kiến nghị, để trái phiếu xanh là một công cụ hấp dẫn với nhà đầu tư, bên cạnh các cơ chế ưu đãi về thuế, tài chính, chúng ta cần lưu ý xây dựng tiêu chí phân loại rõ ràng cho “trái phiếu xanh, xã hội và bền vững”. Song song với đó cần thiết lập quy trình đánh giá độc lập và chứng nhận minh bạch dựa trên các tiêu chuẩn và chuẩn mực xác định và hệ thống giám sát hiệu quả bên cạnh cơ chế ưu đãi để tránh trục lợi chính sách.

Ngoài ra, với công cụ tài chính là trái phiếu, có thể xem xét đến việc áp dụng đồng thời đánh giá xếp hạng tín nhiệm nhằm cung cấp thông tin toàn diện cho nhà đầu tư và các bên liên quan.

Còn theo TS Nguyễn Thanh Nga - Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và chính sách tài chính, Bộ Tài chính, nước ta cần triển khai đồng bộ giải pháp hỗ trợ các cấu phần của thị trường chứng khoán xanh phát triển; hỗ trợ và đào tạo các công ty niêm yết, công ty đại chúng về công bố các thông tin liên quan đến phát triển bền vững nhằm đánh giá hiệu quả, chất lượng hoạt động phát triển bền vững; xây dựng năng lực cho các thành viên thị trường để có thể cung cấp dịch vụ đánh giá độc lập đối với các dự án xanh sử dụng nguồn thu từ vốn nợ xanh...

Được biết, Chiến lược phát triển thị trường chứng khoán đến năm 2030 đặt ra mục tiêu “phát triển các công cụ tài chính xanh, tài chính bền vững”. Đây được cho là các trụ cột quan trọng trong việc xây dựng thị trường vốn xanh, bền vững, góp phần phát huy vai trò là kênh huy động vốn trung và dài hạn, nguồn tài chính cần thiết cho các dự án liên quan đến năng lượng tái tạo, công nghệ sạch, xanh và các dự án bảo vệ môi trường khác.